تهران

تهران
عکس‌ها راست به چپ:
نمایی از برج میلاد و شهر تهران -
نمایی از کوه‌های توچال از بزرگراه مدرس - نمایی از کاخ شمس‌العماره
یک نما از دریاچه چیتگر - برج آزادی
نماهایی از شهر تهران، از بالای برج میلاد
بوستان آب و آتش - نمایی از تئاتر شهر
کشور  ایران
استان تهران
شهرستان تهران
بخش مرکزی
مردم
جمعیت

شهر: ۸٬۶۹۳٬۷۰۶[1]
استان تهران: ۱۳٬۲۶۷٬۶۳۷[1]

منطقه شهری(۲۰۱۸): ۱۴٬۷۰۰٬۰۰۰[2]
رشد جمعیت ۱/۲درصد
تراکم جمعیت ۱۰٬۵۵۵[3] نفر بر کیلومتر مربع
جغرافیای طبیعی
مساحت

شهر: ۵۷۴ کیلومتر مربع[3][4] شهرداری: ۶۲۸ کیلومتر مربع[3][5] شهرستان: ۱٬۶۰۱ کیلومتر مربع[3]

منطقه شهری: ۱٬۷۴۸ کیلومتر مربع[3]
ارتفاع از سطح دریا میانگین: ۱۱۹۰ متر[6]
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه

بیشینه: +۲۲/۷ درجه[7]

کمینه: +۱۱/۹ درجه
میانگین بارش سالانه ۲۳۳ میلی‌متر[7]
روزهای یخبندان سالانه ۴۷ روز[7]
اطلاعات شهری
شهردار محمدعلی افشانی
ره‌آورد کتاب، کالا
پیش‌شماره تلفنی ۰۲۱
وبگاه tehran.ir
شناسهٔ ملی خودرو  ایران۱۱
 ایران۲۲
 ایران۳۳
 ایران۴۴
 ایران۵۵
 ایران۶۶
 ایران۷۷
 ایران۸۸
 ایران۹۹
 ایران۱۰
تابلوی خوش‌آمد به شهر
تهران

تِهْران ( آوا ) بزرگ‌ترین شهر و پایتخت ایران، مرکز استان تهران و شهرستان تهران است. جمعیّت شهر تهران طبق سرشماری سال (۱۳۹۵) بالغ بر ۸٬۶۹۳٬۷۰۶ نفر و مساحت ۵۷۴ کیلومتر مربّع است؛[8]تهران بیست و پنجمین شهر پرجمعیّت جهان به‌شمار می‌آید.[3][9][10]

در جنوب دامنهٔ رشته‌کوه البرز در ۱۱۲ کیلومتری جنوب دریای خزر واقع شده‌است. این شهر دارای ۳۷۴ محله، یک شبکهٔ متراکم بزرگراهی و ۷ خط فعال مترو[11] و ۸ خط در حال ساخت مترو است که در سال ۱۳۹۴، ۷۱۷ میلیون مسافر را جابه‌جا کرده‌اند.[12]

پیشینه شکوفائی تهران به سال ۱۷۸۸م هنگامی که آغا محمد خان قاجار آن را به پایتختی برگزید، بازمی‌گردد. سپس در روزگار رضا شاه پهلوی با شتاب بیشتری گسترش یافت و مردم بسیاری از استان‌ها پیرامونش را جذب نمود.[13] از دهه ۱۹۶۰م، مرکز جذب مهاجران زیادی از سراسر ایران بوده‌است.[14]

ساکنان اصلی تهران، گروه‌های فارسی‌زبان بودند، اکنون مردم از اقوام مختلفی در این شهر زندگی می‌کنند. در تهران مردم به زبان فارسی با هم گفتگو می‌کنند. بیشتر مردم در این شهر، زبان فارسی با لهجه تهرانی دارند. دیگر گروه‌ها ساکن تهران عبارتند از کرد، آذربایجانی، گیلک، مازندرانی، ارمنی، عرب، لر.[6] تراکم جمعیت در تهران بین ده‌هزار و هفتصد تا بیش از یازده هزار فرد در هر کیلومتر مربع برآورد می‌شود که بنابر آمار بیستمین شهر پرتراکم جهان است.[15][16] شهر تهران در شمال ایران، در کوهپایه‌ها جنوبی رشته‌کوه البرز در حد فاصل طول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۲ دقیقهٔ شرقی تا ۵۱ درجه و ۳۶ دقیقهٔ شرقی، به طول تقریبی ۵۰ کیلومتر و عرض جغرافیایی ۳۵ درجه و ۳۴ دقیقهٔ شمالی تا ۳۵ درجه و ۵۰ دقیقهٔ شمالی به عرض تقریبی ۳۰ کیلومتر گسترده شده‌است. ارتفاع شهر در بلندترین نقاط شمال به حدود ۲۰۰۰ متر و در جنوبی‌ترین نقاط به ۱۰۵۰ متر از سطح دریا می‌رسد. تهران از شمال به نواحی کوهستانی، و از جنوب به نواحی کویری منتهی شده، در نتیجه در جنوب و شمال دارای آب و هوایی متفاوت است. نواحی شمالی آب و هوای سرد و خشک و نواحی جنوبی آب و هوای گرم و خشک دارند.[17]

ساختار اداری ایران در تهران متمرکز شده‌است.[18] تهران به ۲۲ منطقه، ۱۳۴ ناحیه (شامل ری و تجریش) و ۳۷۴ محلّه تقسیم شده‌است.[19] نماد شهر تهران برج آزادی است. برج میلاد نیز نماد دیگر آن به حساب می‌آید.[20][21] تهران میزبان نزدیک به نیمی از فعّالیّت‌های صنعتی ایران است، کارخانجاتی در زمینهٔ تجهیزات خودرو، برق و الکترونیک، منسوجات، شکر، سیمان و مواد شیمیایی در این شهر واقع شده‌اند، تهران همچنین بازار بزرگ فرش و محصولات مبلمان در سراسر ایران است. در جنوب حومهٔ تهران یک پالایشگاه نفت به نام پالایشگاه نفت تهران وجود دارد. در تهران و حومه، اماکن تاریخی مذهبی نظیر مساجد، کلیساها، کنیسه‌ها، و آتشکده‌های زرتشتیان قرار گرفته‌است.[6] در فهرست گران‌ترین پایتخت‌های دنیا در سال ۲۰۰۸ میلادی، تهران در پلّهٔ آخر قرار داشت. تهران همچنین در فهرست گران‌ترین شهرهای دنیا و بر مبنای شاخص هزینه‌های زندگی، در پلّهٔ یکی مانده به آخر جای دارد.[22][23][24][25] همچنین هزینه متوسط خانوار در تهران دو برابر دیگر استان‌های ایران است.[26] تهران از جهت تولید ناخالص داخلی رتبهٔ پنجاه و ششم و با لحاظ کردن جمعیّت منطقه شهری، رتبهٔ بیست و نهم را در بین شهرهای دنیا دارد.[25] مردم تهران ۳۳٪ از مالیات کشور را پرداخت می‌کنند.[27]

نام

منشأ نام تهران به صورت قطعی مشخص نیست و دربارهٔ ریشه‌شناسی آن چند دیدگاه وجود دارد:

  • گروهی از پژوهشگران «ران» را پسوندی به معنای دامنه دانسته‌اند و شمیران و تهران را بالادست و پایین‌دست خوانده‌اند.[28]
  • برخی دیگر تهران را تغییر شکل یافتهٔ «تهرام» به معنای منطقهٔ گرمسیر و در مقابل آن نیز «شمیرام» یا شمیران به معنای منطقهٔ سردسیر دانسته‌اند.[29]
  • عده‌ای بر این باورند که سراسر دشت پهناوری که امروز تهران بزرگ خوانده می‌شود، در میان کوه‌های اطراف، گود به نظر می‌رسید و بدین سبب «ته ران» نام گرفت.[28]
  • گروهی دیگر نیز بر این باورند که چون مردم تهران هنگام حملهٔ دشمن زیر زمین پنهان می‌شدند، «ته ران» به معنای زیرزمین نامیده شد.[29][28]

نخستین اشاره به نام تهران در نوشته‌های تاریخی، در حدود سال ۴۵۰ توسط خطیب بغدادی و در پی ثبت مرگ حافظ تهرانی در تاریخ بغداد است.[30] پس از آن نیز نام تهران به خاطر انار خوبش در فارسنامه ابن بلخی می‌آید.[30]

شیوهٔ نگارش

روستایی که پیش‌درآمد شهر تهران بوده‌است، پیش از اسلام نیز وجود داشته، اما پس از اسلام نام آن معرب گردیده و از «تهران» به «طهران» تبدیل شد. با این وجود جغرافی‌دانان معروف آن روزگار نیز به املای تهران اشاره نموده‌اند. هم‌زمان با جنبش مشروطه، که تغییرات زیادی در ادبیات و نگارش زبان فارسی به وجود آمد، رفته‌رفته املای تهران رواج یافت و پس از تأسیس فرهنگستان ایران و تأکید آن بر املای تهران، املای دیگر (طهران) کاملاً منسوخ شد.[17]

پیشینه

تهران کهن

تهران پیشینه‌ای طولانی دارد و بسیاری از باستان‌شناسان بر این باورند که زندگی در این منطقه به دوران نوسنگی برمی‌گردد.[31] در سال ۱۳۹۳ اسکلت یک انسان در منطقهٔ مولوی تهران، متعلق به حدود ۷٫۰۰۰ سال پیش پیدا شد؛ در سال ۱۳۹۴ نیز یک اسکلت دیگر به همراه ابزارهای سنگی در نزدیکی همان محل یافت شد.[32][33]

در برخی نوشته‌های پارسیگ، ری به عنوان زادگاه زرتشت معرفی شده‌است.[34][35] همچنین در درگیری میان داریوش سوم و اسکندر مقدونی، اسکندر و سپاهیانش برای چند روز در این منطقه توقف داشتند.[36]

در نوشته‌های تاریخی از تهران به عنوان منطقه‌ای خوش آب و هوا و پر از باغ‌های میوه یاد شده‌است.[37] در اوایل قرن هفتم بر اثر حملهٔ چند بارهٔ مغول‌ها به ری و رخدادهایی همانند زلزله، ری که از شهرهای پرآوازهٔ آن دوران بود، ویران گشت، بسیاری از مردمش کشته شدند و گروه‌هایی از ایشان هم به دیگر نقاط پناه بردند؛ تهران یکی از محل‌هایی بود که پناهگاه مردم ری شد که این در کنار انتقال دانش ساخت‌وساز، تجارت و شهروندی مردم ری به تهران، توانست آغاز فصل تازه‌ای برای پیشرفت تهران باشد.[38]

نخستین زیرساخت‌های شهری

در دوران صفوی بسیار بر اهمیت تهران افزوده شد؛ در سال ۹۳۳، شاه تهماسب صفوی فرمان ساخت حصاری با چهار دروازه و برج را برای تهران داد. این کار که برای پشتیبانی از پایتخت آن زمان کشور، قزوین صورت گرفت، بر اهمیت تهران افزود. پس از این نیز بناهایی شامل حمام، تکیه و مدرسهٔ خانم به دستور مهین‌بانو خواهر شاه تهماسب ساخته شد. از دیگر رخدادهای مهم آن دوران، ساخت بازاری برای تهران بود که پس از ساخت حصار انجام شد. تعیین بیگلربیگی برای بلوک تهران، توسط شاه عباس صفوی نیز بیش از پیش بر اهمیت تهران افزود.[39][40]

پس از سرنگونی صفویان، تهران به دست افغان‌ها افتاد و بار دیگر مرکز رخدادها و توجه‌ها شد؛ نادرشاه افشار تهران را از افغان‌ها گرفت و پسرش، رضاقلی میرزا را حکمران آن کرد که نشان از اهمیت این شهر در آن زمان داشت.[39][40] همچنین پیشینهٔ محله‌هایی نظیر چاله‌میدان و عودلاجان به این زمان برمی‌گردد.[40]

تهران که پس از صفویان بارها محل اقامت افراد مهم حکومتی بود، در ۱۱۳۹ بیشتر هم مورد توجه قرار گرفت و کریم‌خان زند اقداماتی را برای پایتخت شدن تهران انجام داد؛[41] او برای مدت کوتاهی تهران را به عنوان پایتخت برگزید اما در نهایت به دلایل اقلیمی و زیست‌محیطی، پایتخت را به شیراز منتقل کرد.[42]

پایتخت شدن

آقا محمدخان، بنیان‌گذار دودمان قاجار که پس از بارها تلاش برای تصرف تهران بالاخره موفق به این کار شده بود، در نوروز سال ۱۱۶۵، پس از سال‌ها جنگ با خاندان زند و مدعیان پادشاهی، تهران را پایتخت خواند.[39] در آن زمان جمعیت تهران از بیست هزار تن فراتر نمی‌رفت و نیمی از تهران باغ و بستان بود.[39]

از دلایلی که آقا محمدخان، تهران را به عنوان پایتخت ایران برگزید، می‌توان به موقعیت راهبردی جنگی، خودکفایی تولیدی و اقتصادی تهران آن زمان، نزدیکی به گرگان (مرکز ایل قاجار) و نزدیکی به ری اشاره کرد.[43][44] پایتخت ایران در زمان قاجاریه پیشرفت قابل توجهی داشت.[45] فتحعلی شاه و محمد شاه قاجار اقدامات مهمی در راستای بهبود وضعیت پایتخت انجام دادند؛ با این حال تغییرات بنیادین شهر تهران در دوران ناصری انجام شد؛ در این دوران که با اقداماتی همچون تأسیس ادارات، بیمارستان دولتی، دارالفنون، بهبود اساسی راه‌های اصلی و طرح نقشهٔ جدید شهر همراه بود، باعث شد تهران به بزرگ‌ترین شهر ایران با ۲۵۰۰۰۰ نفر جمعیت تبدیل شود.[46]

تغییرات بنیادین، پایتختی پیشرفته

تبدیل شدن تهران از شهری معمولی به یک پایتخت مدرن از دوران پهلوی شروع شد. در دوران پهلوی، امور کشوری در پایتخت متمرکز شد و تعداد کارکنان دولتی در شهر به سرعت افزایش یافت. همچنین شهر تهران علاوه بر دو وظیفهٔ قبلی (سیاسی و تجاری) وظیفهٔ اداری را نیز پذیرفت.[46]

از ۱۳۱۲ تا ۱۳۱۸، ساخت مؤسسات آموزشی بزرگ همانند دانشگاه تهران و بیمارستان‌های امروزی آغاز گردید. ورزشگاه امجدیه، موزه ایران باستان و کتابخانه ملی نیز در همین سال‌ها تأسیس گردید. همچنین در شهر تهران ساخت سینما، کافه، هتل و رستوران انجام شد و به علت ورود اتومبیل و اتوبوس، خیابان‌ها سنگفرش یا آسفالت شدند و ساختمان‌هایی جدید با معماری نوین غربی چهرهٔ پایتخت را دگرگون کردند.[47]

گام‌های مهم صنعتی شدن تهران نیز در این دوران برداشته شدند. کارخانه‌های سیمان، بلورسازی، چیت‌سازی، دخانیات و صنایع نظامی در پیرامون پایتخت ساخته شدند؛ همچنین ایستگاه راه‌آهن نیز در همین سال‌ها افتتاح شد.[47]

تهران در جنگ جهانی دوم

در طول جنگ جهانی دوم، نیروهای شوروی و انگلیسی وارد شهر شدند. همچنین از ۶ تا ۹ آذرماه ۱۳۲۲ کنفرانس تهران با شرکت چرچیل، روزولت و استالین به صورت محرمانه در سفارت شوروی در تهران برگزار شد.[48] رخدادهای مربوط به جنگ جهانی دوم در تهران، باعث توقف موقت و کندی بسیاری از پروژه‌های توسعه‌ای شد.[49]

توسعهٔ گسترده و سریع

نوگرایی، گرد هم آمدن نخبگان اجتماعی، نیازهای تازه، خواست هیئت حاکمه برای ایجاد آرمانشهری که همانند پایتخت‌های کشورهای پیشرفته باشد، ذهنیت تحول شهری را در تهران به وجود آورد.[46] روند توسعهٔ تهران با ایجاد شهرک‌های تهران‌پارس و نارمک در شرق، تهران‌ویلا، شهرآرا و گیشا در غرب ادامه یافت. همچنین صنایع تازه و فرودگاهی در غرب و تأسیسات ترابری در جنوب گسترش یافتند. احداث اتوبان‌های پارک وی، شاهنشاهی، افسریه، ایوبی و همچنین احداث شهرک‌های جدید اکباتان، لویزان، غرب، شوش و ده‌ها کوی مسکونی دیگر در این دوره انجام شد. در این دوره تهران به سرعت به یک کلان‌شهر بین‌المللی تبدیل شد.[50] برنامه‌های توسعهٔ تهران بسیار گسترده بودند و این شهر یکی از شهرهای موفق آسیایی آن دوران بود.[46]

مطالعات نخستین طرح جامع تهران در سال ۱۳۴۵ آغاز شد و در ۱۳۴۹ به تصویب رسید. در این برهه، تهران حدود ۱۸۰ کیلومتر مربع وسعت داشت و جمعیت آن به ۷٫۲ میلیون نفر می‌رسید. این طرح، گسترش شهر تهران را به دلیل وجود ارتفاعات در شمال و شرق و نامناسب بودن زمین‌های جنوبی، در منطقهٔ غرب تعیین کرد و سطح شهر را به ده منطقه با مراکز مجهز تقسیم و شبکه‌ای از آزادراه‌ها و بزرگراه‌ها را نیز پیشنهاد کرد. ویکتور گروئن و عبدالعزیز فرمانفرمائیان مسئولیت این طرح را برعهده داشتند.[51]

در جریان تدارک جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران، طرح نماد تهران به مسابقه گذاشته شد؛ برندهٔ مسابقه، حسین امانت، در نهایت برج شهیاد (آزادی) را طراحی کرد؛ برجی که از برج‌های معروف دنیا به حساب می‌آید.[52] همچنین از منشور کوروش بزرگ، نخستین نوشتار حقوق بشری جهان، برای نخستین‌بار در برج شهیاد پرده‌برداری شد.[53]

تأسیس دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی متعدد در این دوران توانست اوضاع آموزشی تهران را بسیار بهتر کند.[54][55] برای دادن وجههٔ ورزشی بهتر به پایتخت نیز، مجموعه ورزشی آریامهر (آزادی) در ۱۰ شهریور ۱۳۵۳ و همزمان با بازی‌های آسیایی تهران افتتاح شد.[56] بازی‌های آسیایی تهران (۱۹۷۴)، به عنوان نخستین رویداد بین‌المللی مهم ورزشی در تهران برگزار شد؛ همچنین این برای نخستین‌بار بود که بازی‌های آسیایی در خاورمیانه برگزار می‌شد و ورزشگاه آریامهر (آزادی) به عنوان یکی از بزرگ‌ترین ورزشگاه‌های جهان، میزبان اصلی این بازی‌ها بود.[56][57][58]

تهران پس از انقلاب ۱۳۵۷

انقلاب ۱۳۵۷ به همراه درگیری نیروهای نظامی و مردم انقلابی در تهران، پایتخت ایران را محل راهپیمایی‌ها در زمان انقلاب و حتی پس از آن کرد.[59][60][61] همچنین هنگام جنگ ایران و عراق، تهران به صورت مکرر تحت حملات هوایی میگ-۲۵ و موشکی اسکاد قرار گرفت که با تلفاتی نیز همراه بود.[62][63] دفاع از تهران در آن دوران برعهدهٔ سامانهٔ ضدهوایی بود.[64]

پایتخت ایران دورانی دارای تنش را در دهه‌های اخیر گذراند که برای کل کشور پیامدهایی داشته‌است.[65] گروگان‌گیری در سفارت ایالات متحده آمریکا (۱۳۵۸)، انفجار در دفتر نخست‌وزیری جمهوری اسلامی ایران (۱۳۶۰)، حمله به کوی دانشگاه تهران (۱۳۷۸)، تظاهرات‌های ۱۷ اسفند ۱۳۵۷، ۲۲ خرداد ۱۳۸۵، ۱۳۸۸ و ۱۳۹۶ نمونه‌هایی از رخدادهای مهم سیاسی و اجتماعی در دهه‌های گذشته در تهران هستند.

در دوران جمهوری اسلامی برای نزدیک به یک دهه به دلیل جنگ ایران و عراق، توسعه‌ای در تهران صورت نگرفت. پس از جنگ، توسعهٔ پایتخت با ساخت راه‌ها و فضای سبز ادامه یافت.[66] برج میلاد از مهم‌ترین نمادهای توسعهٔ تهران در دهه‌های گذشته‌است که با ۴۳۵ متر ارتفاع، به عنوان بلندترین برج ایران، در ۱۶ مهر ۱۳۸۷ با شعار «آسمان نزدیک است» گشایش یافت.[67][68]

بحث انتقال پایتخت نیز در دوران جمهوری اسلامی بارها مطرح شده‌است.[42] تمرکززدایی، حل مشکلات تهران و حفاظت از ارکان حکومت در برابر آسیب‌های ناشی از زلزله از دلایل موافقان این کار می‌باشد.[42] انتقال پایتخت مخالفانی دارد که شامل دولت حسن روحانی نیز می‌شود؛ اجرایی نبودن، پابرجا بودن مشکلات تهران، هزینهٔ زیاد و وجود نداشتن زیرساخت در دیگر شهرها از دلایل مخالفان این کار است.[69][70]

تهران پس از انقلاب ۱۳۵۷ به کانون پذیرش جمعیت در ایران تبدیل شد.[71][72] این موضوع توانست به شکل‌گیری کلان‌شهر تهران کمک کند و تهران را به یکی از بزرگ‌ترین کلان‌شهرهای خاورمیانه تبدیل کرد.[73] افزایش جمعیت با وجود اینکه به شکل‌گیری کلان‌شهر تهران کمک کرد، در کنار ناکارآمدی مدیریت شهری بر مشکلات آن نیز افزود؛ آلودگی هوا، آلودگی صوتی و ترافیک از این دسته مشکلات هستند.[74][75][76]

جغرافیا

تهران در پهنه‌ای بین دو وادی کوه و کویر و در دامنه‌های جنوبی البرز گسترده شده‌است.[77] از نظر جغرافیایی نیز در ۵۱ درجه و ۱۷ دقیقه تا ۵۱ درجه و ۳۳ دقیقهٔ طول خاوری و ۳۵ درجه و ۳۶ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۴۴ دقیقهٔ عرض شمالی قرار دارد.[78] گسترهٔ کنونی تهران از ارتفاع ۹۰۰ تا ۱۸۰۰ متری از سطح دریا امتداد یافته‌است. این ارتفاع از شمال به جنوب کاهش می‌یابد. برای مثال، ارتفاع در میدان تجریش، در شمال شهر حدود ۱۳۰۰ متر و در میدان راه‌آهن که ۱۵ کیلومتر پایین‌تر است، ۱۱۰۰ متر است.[79]

از دید ناهمواری‌های طبیعی، تهران به دو ناحیهٔ کوهپایه‌ای و دشتی تقسیم می‌شود. از کوهپایه‌های البرز تا جنوب شهر ری، تپه‌های کوچک و بزرگ پرشماری وجود دارند.[79]

آب‌وهوا

تهران دارای اقلیم نیمه‌خشک است.[80] شمال شهر به دلیل ارتفاع بیشتر خنک‌تر از دیگر مناطق شهر است. همچنین بافت نامتراکم، وجود باغ‌های کهن، بوستان‌ها، فضای سبز حاشیهٔ بزرگراه‌ها و کم بودن فعالیت‌های صنعتی در شمال شهر نیز کمک کرده‌اند تا هوای مناطق شمالی به‌طور متوسط ۲ تا ۳ درجهٔ سانتی‌گراد خنک‌تر از مناطق جنوبی شهر باشند.[79]

جریان‌های هوایی که در محدودهٔ شهر تهران می‌وزند:

  1. نسیم توچال: با سرد شدن سریع رشته کوه البرز در شب‌ها، کانون پرفشار محلی روی کوه توچال شکل گرفته و این جریان سرد به دلیل سنگینی و فشار زیاد به سمت پایین کوه روان می‌شود؛ بدین‌ترتیب، در شب نسیم ملایمی از سمت شمال به درون شهر می‌وزد.[79]
  2. بادهای منطقه‌ای جنوبی و جنوب شرقی: این بادها در ماه‌های گرم سال از سمت دشت کویر و چاله‌های مرکزی ایران می‌وزند.[79]
  3. بادهای غربی: این بادها از جمله بادهای سیاره‌ای هستند که در تمام طول سال کمابیش شهر تهران را تحت تأثیر قرار داده و می‌توان آن‌ها را باد غالب خواند.[79]

جریان‌های هوایی اثرگذاری زیادی در آب‌وهوای تهران دارند. وزش باد غالب از سمت غرب سبب می‌شود که غرب شهر همواره در معرض هوای تازه قرار گیرد. با وجود اینکه این باد دود و آلودگی نواحی صنعتی غرب را به همراه می‌آورد، وزش شدید آن می‌تواند هوای آلوده را از شهر تهران بیرون ببرد.[79]

داده‌های اقلیم تهران (شمال)، بلندی: ۱۵۴۸٫۲ متر، ۱۹۸۸–۲۰۰۵
ماه ژانویه فوریه مارس آوریل مه ژوئن ژوئیه اوت سپتامبر اکتبر نوامبر دسامبر سال
سابقهٔ بیش‌ترین °C (°F) ۱۶٫۴
(۶۲)		 ۱۹٫۰
(۶۶)		 ۲۳٫۸
(۷۵)		 ۳۰٫۶
(۸۷)		 ۳۳٫۶
(۹۲)		 ۳۷٫۸
(۱۰۰)		 ۳۹٫۸
(۱۰۴)		 ۳۹٫۴
(۱۰۳)		 ۳۵٫۶
(۹۶)		 ۳۱٫۲
(۸۸)		 ۲۳٫۰
(۷۳)		 ۱۹٫۰
(۶۶)		 ۳۹٫۸
(۱۰۴)
میانگین بیش‌ترین °C (°F) ۶٫۱
(۴۳)		 ۸٫۱
(۴۷)		 ۱۲٫۹
(۵۵)		 ۱۹٫۸
(۶۸)		 ۲۵٫۰
(۷۷)		 ۳۱٫۲
(۸۸)		 ۳۳٫۹
(۹۳)		 ۳۳٫۵
(۹۲)		 ۲۹٫۳
(۸۵)		 ۲۲٫۴
(۷۲)		 ۱۴٫۳
(۵۸)		 ۸٫۶
(۴۷)		 ۲۰٫۴۳
(۶۸٫۸)
میانگین کم‌ترین °C (°F) −۱٫۵
(۲۹)		 −۰٫۲
(۳۲)		 ۴٫۰
(۳۹)		 ۹٫۸
(۵۰)		 ۱۴
(۵۷)		 ۱۹٫۶
(۶۷)		 ۲۲٫۶
(۷۳)		 ۲۱٫۹
(۷۱)		 ۱۷٫۵
(۶۴)		 ۱۱٫۶
(۵۳)		 ۵٫۴
(۴۲)		 ۱٫۰
(۳۴)		 ۱۰٫۴۸
(۵۰٫۹)
سابقهٔ کم‌ترین °C (°F) −۱۱٫۴
(۱۱)		 −۱۱٫۰
(۱۲)		 −۸٫۰
(۱۸)		 −۱٫۶
(۲۹)		 ۳٫۰
(۳۷)		 ۱۲٫۰
(۵۴)		 ۱۵٫۴
(۶۰)		 ۱۳٫۵
(۵۶)		 ۸٫۸
(۴۸)		 ۲٫۶
(۳۷)		 −۵٫۲
(۲۳)		 −۹٫۶
(۱۵)		 −۱۱٫۴
(۱۱)
بارندگی میلی‌متر (اینچ) ۶۳٫۱
(۲٫۴۸)		 ۶۶٫۵
(۲٫۶۲)		 ۸۳٫۳
(۳٫۲۸)		 ۵۰٫۱
(۱٫۹۷)		 ۲۷٫۱
(۱٫۰۷)		 ۴٫۰
(۰٫۱۶)		 ۴٫۲
(۰٫۱۷)		 ۳٫۲
(۰٫۱۳)		 ۳٫۴
(۰٫۱۳)		 ۱۶٫۵
(۰٫۶۵)		 ۴۱٫۳
(۱٫۶۳)		 ۶۶٫۳
(۲٫۶۱)		 ۴۲۹
(۱۶٫۹)
میانگین روزهای بارانی ۱۲٫۳ ۱۰٫۹ ۱۲٫۳ ۱۰٫۰ ۸٫۹ ۳٫۳ ۳٫۴ ۱٫۶ ۱٫۳ ۵٫۸ ۸٫۶ ۱۰٫۷ ۸۹٫۱
میانگین روزهای برفی ۸٫۹ ۶٫۶ ۲٫۵ ۰٫۱ ۰٫۱ ۰ ۰ ۰ ۰ ۰ ۰٫۶ ۴٫۹ ۲۳٫۷
درصد رطوبت ۶۷ ۵۹ ۵۳ ۴۴ ۳۹ ۳۰ ۳۱ ۳۱ ۳۳ ۴۴ ۵۷ ۶۶ ۴۶٫۲
میانگین روزانه ساعت‌های تابش آفتاب ۱۳۷٫۲ ۱۵۱٫۱ ۱۸۶٫۰ ۲۱۹٫۱ ۲۷۹٫۸ ۳۲۸٫۷ ۳۳۶٫۶ ۳۳۶٫۸ ۳۰۰٫۵ ۲۴۶٫۸ ۱۶۹٫۴ ۱۳۴٫۱ ۲٬۸۲۶٫۱
منبع: پژوهشکدهٔ اقیلم‌شناسی[81]

در بیشتر سال‌ها فصل زمستان نیمی از کل بارش‌های سالانهٔ تهران را تأمین می‌کند. اسفند پرباران‌ترین ماه سال است و حدود یک‌پنجم از بارش سالانه در آن صورت می‌گیرد. تابستان نیز کم‌باران‌ترین فصل و شهریور خشک‌ترین ماه سال در تهران است. میانگین بارش سالانهٔ شهر در مناطق شمال و جنوب گاهی بسیار تفاوت دارد.[79] در محدودهٔ تهران بین ۲۰۵ تا ۲۱۳ روز هوای صاف تا کمی ابری وجود دارد.[82]

یکی از شدیدترین بارندگی‌های تهران در ۱ اردیبهشت ۱۳۴۱ روی داد و این بارش ۱۰ ساعت طول کشید. هواشناسی نیز اعلام کرد میزان بارش یک روز تهران معادل شش سال بوده‌است.[83]

خطرات طبیعی

تهران در برابر بسیاری از رخدادها و خطرات طبیعی از جمله زمین‌لرزه آسیب‌پذیر است.[84] بررسی‌های زمین‌شناسی انجام شده بیانگر آن است که شهر تهران روی گسل‌های زیادی قرار دارد. با گسترش فضای شهر، ساخت‌وسازهایی نیز در حریم یا روی گسل‌های بزرگ و لرزه‌خیز انجام شده‌است. افزون بر آن، دشت تهران و شهر ری دارای شکستگی‌هایی است که ممکن است به هنگام لرزش گسل‌های بزرگ، دچار لغزش و جابه‌جایی شوند. با بررسی زمین‌لرزه‌های روی داده در گسترهٔ تهران و پیرامون آن، زمین‌لرزه‌هایی به بزرگی ۷٫۷ درجهٔ ریشتر را می‌توان یافت. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که گسل‌های مشا در ارتفاعات البرز و گسل گرمسار فعالیت بیشتری داشته‌اند.[79]

کارشناسان بر این باورند که با توجه به اینکه از آخرین زمین‌لرزهٔ بزرگ تهران مدت زیادی می‌گذرد، خطر رخ دادن زمین‌لرزه‌ای بزرگ در تهران افزایش می‌یابد.[85][79] پیشبینی زلزله‌هایی تا ۸ ریشتر نیز در تهران شده‌است و تمام مناطق، حتی آن‌هایی که روی گسل نیستند نیز در برابر چنین رخدادهایی آسیب‌پذیرند. البته احتمال ویرانی تمام شهر با یک زمین‌لرزه از سوی کارشناسان رد شده‌است.[85]

وضعیت نامناسب مدیریت بحران شهر تهران و احتمال رفتار نامناسب شهروندان هنگام رخ دادن خطرات طبیعی، باعث نگرانی‌هایی شده‌است.[86] «قفل شدن شهر» که بر اثر خروج مردم از محلهٔ خود و ایجاد ترافیک هنگام زمین‌لرزه رخ می‌دهد، نیز می‌تواند کار امداد و نجات را با مشکل روبرو سازد.[85]

از سیل نیز توسط مقامات شهری تهران به عنوان خطری جدی یاد شده‌است.[87] اختلاف ارتفاع زیاد، ساخت‌وساز در حریم یا بستر رودها و مسیل‌ها، شرایط اقلیمی ویژه، وجود رودخانه‌هایی نظیر رودخانهٔ کرج، مسیل‌های پرشمار دیگر و قرارگرفتن شهر در پای کوه از جمله دلایل اصلی تهدید تهران توسط سیلاب است.[88][89]

تقسیمات اداری

کلان‌شهر تهران به ۲۲ منطقه و ۱۱۲ ناحیهٔ شهری تقسیم شده‌است.[90] با وجود ادارهٔ جداگانه، ری و شمیران نیز جزئی از تهران خوانده می‌شوند.[91]

پیشینه

تهران به‌عنوان پایتخت ایران، هنگام شکل‌گیری مساحتی حدود ۳ کیلومتر مربع داشت. تغییرات سیاسی و افزایش جمعیت، شهر را دستخوش دگرگونی منطقه‌ای کرد و مساحت آن افزایش یافت؛ به طوری که در سال ۱۳۴۷، نخستین طرح جامع شهر تهران ابلاغ شد که در آن مساحت شهر با افزایشی خیره‌کننده به ۱۸۱ کیلومتر مربع رسید. تهران با این مساحت به ۱۲ منطقه تقسیم شده بود.[92]

پس از انقلاب ۱۳۵۷، تعداد مناطق تهران به ۲۰ منطقه افزایش یافت. در ابتدای دههٔ ۷۰ و پس از بررسی‌های دوبارهٔ غرب شهر تهران، چهار منطقهٔ تازهٔ ۹، ۵، ۲۰ و ۲۱ ایجاد شدند و تعداد مناطق تهران به ۲۲ منطقه افزایش یافت.[92]

محله‌ها

برخی از محله‌های تهران نیز دارای پیشینه‌ای تاریخی هستند. تهران قدیم از چهار محله به نام‌های سنگلج، عودلاجان، بازار و چاله‌میدان تشکیل شده بود.[93]

در دوران ناصرالدین‌شاه قاجار محله‌هایی از جمله ارگ، چاله‌حصار، خانی‌آباد، جوادیه، پامنار، یافت‌آباد، گار ماشین و گود زنبورک‌خانه ساخته شد.[93]

از محله‌های دیگر تهران می‌توان به تهران‌پارس، تهران‌نو، نارمک، کَن، طرشت، بریانک اشاره کرد. محله‌های تهران در طول تاریخ آن با گسترش شهر و افزایش جمعیت، تغییراتی یافتند و به تعداد آن‌ها افزوده شد.[93]

نمای شهر

سراسرنمایی از تهران در طول شب
یک سراسرنما از تهران در طول روز

تهران شهری برنامه‌ریزی شده‌است که توسعهٔ آن مهار و سعی در هدایتش می‌شود. همچنین ساخت‌وساز در تهران کنترل شده و برای ساختمان‌های بلند شرایط و قوانینی تهیه شده‌است.[94]

نخستین طرح جامع تهران در سال ۱۳۴۷ با افق ۲۵ ساله، با مسئولیت عبدالعزیز فرمانفرمائیان و ویکتور گرئون در پنج جلد تهیه شد. این طرح محدود کردن جمعیت تهران به میزان پنج میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در سال ۱۳۷۰ و پذیرش الگوی توسعهٔ خطی (شرقی-غربی) را پیشنهاد کرده بود که تاکنون از مهم‌ترین مبنای قانونی توسعهٔ شهر تهران بوده‌است. همچنین تأکید بر رعایت ضوابط حریم گسل‌های تهران برای ساخت‌وساز، از دیگر موارد مطرح در طرح جامع تهران است که بر این اساس، زمین‌های ساخته نشده‌ای که در محدودهٔ حریم گسل بزرگ شمالی هستند، باید به فضای سبز اختصاص یابند و ساخت‌وساز در این گونه زمین‌ها ممنوع شود، مگر ساخت بنا در ارتباط با تأسیسات و تجهیزات شهری که با رعایت اصول فنی مصوب، آزاد اعلام شد.[95]

پس از انقلاب ۱۳۵۷ طرح جامع تهران تنها برای ۸ سال به‌طور مستقیم مبنای کنترل و هدایت توسعهٔ پایتخت ایران بود و در دهه‌های گذشته تغییرات کالبدی و توسعهٔ کلانشهر تهران بیشتر بر مبنای مجموعه‌ای از ضوابط و بخشنامه‌ها صورت گرفته‌است.[95]

شهر بافت فرسوده‌ای نیز دارد که در برابر زمین‌لرزه بسیار آسیب‌پذیر است.[96] تسهیلات و طرح‌هایی برای نوسازی و بهبود وضعیت بافت‌های فرسوده ارائه شدند که در بسیاری از موارد، با عدم استقبال مالکان و سرمایه‌گذاران روبرو شده‌اند.[97][98]

معماری

تهران به دلیل پایتخت بودن و تمرکز بنیادهای سیاسی و اقتصادی در آن، نسبت به دیگر شهرهای ایران زودتر با مظاهر نوگرایی و به تبع آن با معماری نوین آشنا شد. این آشنایی در دوران قاجار و به خصوص دورهٔ ناصرالدین شاه آغاز شد اما در عمل، در دوران پهلوی بود که جنبه‌های زندگی مدرن از حصار دربار و ارگ سلطنتی خارج شد و چهرهٔ شهر را دگرگون ساخت.[99]

در دوران رضاشاه معماران و دانش‌آموختگان مطرح اروپایی نقش مهمی در دگرگونی چهرهٔ شهر داشتند. بعدتر سبک تازه‌ای از معماری ایران باستان وارد تهران شد. این سبک در برخی پروژه‌ها، در کالبد مدرن بود اما در تزئینات و نماسازی‌ها از معماری باستانی ایران الهام گرفته بود. این سبک در ساختمان‌های اداری و مهم آن زمان تهران استفاده شد.[99]

چند چهرهٔ شاخص ارمنی نیز، تعدادی از مهم‌ترین ساختمان‌های دولتی، عمومی و خانه‌های شخصی را در تهران طراحی کرده‌اند. وارطان هوانسیان، پل آبکار، گابریل گورکیان و اوژن آفتاندلیانس از جمله این معماران مشهور هستند. برای نمونه ساختمان اصلی بانک سپه و سینما متروپل از وارطان هوانسیان و کاخ دادگستری و کاخ شهربانی نیز از آثار گابریل گورکیان هستند.[100][99]

هم‌اکنون نیز طرح گسترش معماری ایرانی و اسلامی در برنامه‌های پیش رو، برای دادن هویت به تهران قرار دارد.[94]

جمعیت‌شناسی

تهران شهری با گوناگونی گروه‌های قومی است اما جمعیت خارجی آن بسیار کم است.[101] تهران هنگام پایتخت شدن جمعیتی کمتر از ۲۰ هزار تن داشت و اکنون به یکی از پرجمعیت‌ترین کلان‌شهرهای خاورمیانه تبدیل شده‌است.[102][103] بر اساس نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵، شهر تهران ۸٬۷۳۷٬۵۱۰ تن جمعیت دارد.[104] میزان رشد جمعیت در تهران سالانه ۱/۷۹ درصد است.[105] میزان باسوادی نیز در تهران بالاست.[105]

شهر تهران جمعیت سال‌خورده‌تری نسبت به ایران و استان تهران را در خود جای داده‌است. پراکندگی گروه‌های سنی نیز در تهران یکنواخت نیست و مناطق شمالی دارای جمعیتی با میانگین سنی بالاتری هستند. مناطق حاشیهٔ شهر نیز دارای جمعیت جوان‌تری هستند.[106]

تحولات جمعیتی تهران به عنوان پایتخت، پس از سال ۱۳۰۰ شامل چهار دورهٔ برجسته می‌شود:[107]

  1. دورهٔ اول از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ که خندق‌ها و دروازه‌ها از میان رفتند، راه‌های شهر اصلاح شدند و شهر شکل منظم هندسی به خود گرفت. جمعیت تهران در این سده افزایش چشمگیری پیدا کرد؛ به‌نحوی که در سرشماری سال ۱۳۱۹ جمعیت پایتخت به ۵۴۰ هزار تن رسید.[107]
  2. دورهٔ دوم از سال ۱۳۲۰تا ۱۳۳۲ که با بروز جنگ جهانی دوم همراه بود، دارای تغییرات زیادی نبود و شهر تنها از اطراف توسعه یافت. جمعیت تهران در این دوره مطابق آمار رسمی سال ۱۳۲۵، حدود ۸۸۰ هزار تن بود.[107]
  3. دورهٔ سوم از سال ۱۳۳۲ تا ۱۳۵۷ که در این دوره به دلیل ساخت بزرگراه‌ها، خیابان‌ها، بلوارها، شهرک‌های تازه و ساختمان‌های بزرگ، تهران رشد چشمگیری داشت، از هر سو گسترش پیدا کرده بود و یکی از شهرهای بزرگ آسیا به حساب می‌آمد. جمعیت تهران در این سال‌ها به سرعت افزایش پیدا کرده بود و از یک میلیون و ۸۰۰ هزار تن در ۱۳۳۵ به چهار میلیون و ۵۳۰ هزار تن در سال ۱۳۵۵ رسیده بود.[107]
  4. دورهٔ چهارم از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۵ که سال‌های نخست پس از انقلاب ۱۳۵۷ بود، تهران از هر سو گسترش یافت. مهاجرت به تهران و دادن زمین به تعاونی‌ها برای خانه‌سازی و ایجاد خانه‌های ارزان‌قیمت، از دلایل گسترش شهر در این دوران است. براساس آمار سال ۱۳۶۵ جمعیت تهران ۶٬۰۵۸٬۲۰۷ تن بود.[107][108]

جمعیت خالص افزوده شده به تهران در دهه‌های گذشته بیش از پنج میلیون نفر است که این، پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی گسترده‌ای داشته‌است. براساس شش دوره سرشماری انجام شده، جمعیت تهران از سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۸۵ حدود پنج برابر شده‌است و این رشد در شهرهای اطراف، بیشتر از شهر تهران بوده‌است؛ در کل، رشد شهر تهران طی دهه‌های اخیر در حال کاهش بوده و بیشتر بر جمعیت پیرامون آن افزوده شده‌است.[107]

آمار جمعیتی
سالجمعیتنرخ رشدحکومت
۹۳۳۱٬۰۰۰شاه طهماسب
۱۰۰۵۳٬۰۰۰۱/۴شاه عباس صفوی
۱۱۷۶۱۵٬۰۰۰۵/۲آقامحمدخان قاجار
۱۱۸۶۵۰٬۰۰۰۱۲/۰۳فتحعلی‌شاه قاجار
۱۱۹۱۶۰٬۰۰۰۳/۶فتحعلی‌شاه قاجار
۱۲۱۳۸۰٬۰۰۰۲/۸فتحعلی‌شاه قاجار
۱۲۴۶۱۴۷٬۲۵۶۲/۹ناصرالدین‌شاه قاجار
۱۳۰۹۲۵۰٬۰۰۰۲/۴پهلوی اول
۱۳۱۹۵۴۰٬۰۸۷۶/۶پهلوی اول
۱۳۳۵۱٬۵۶۰٬۹۳۴۵/۵پهلوی دوم
۱۳۴۵۲٬۷۱۹٬۷۳۰۵/۱پهلوی دوم
۱۳۵۵۴٬۵۳۰٬۲۲۳۲/۹پهلوی دوم
۱۳۶۵۶٬۰۵۸٬۲۰۷۱/۳جمهوری اسلامی
۱۳۷۰۶٬۴۹۷٬۲۳۸۰/۷۸جمهوری اسلامی
۱۳۷۵۶٬۷۵۸٬۸۴۵۱/۳جمهوری اسلامی
۱۳۸۵۷٬۷۱۱٬۲۳۰جمهوری اسلامی
۱۳۹۵۸٬۷۳۷٬۵۱۰۱/۷جمهوری اسلامی
منابع: اطلس کلان‌شهر تهران[109] - درگاه آمار ایران[104]

گروه‌های قومی

اکثریت مردم تهران را پارسیان تشکیل می‌دهند. پس از آن‌ها، آذری‌های ایرانی بزرگترین اقلیت قومی موجود در تهران هستند. همچنین قومیت‌های کرد و گیلک نیز از دیگر اقوام پر جمعیت شهر هستند.[110] تهران میزبان جمعیت خارجی کمی است و بیشترین خارجی‌های ساکن آن را افغان‌ها و پس از آن، پاکستانی‌ها و عراقی‌ها تشکیل می‌دهند.[111][112][113]

گویش

تهران بزرگ‌ترین شهر فارسی‌زبان جهان است.[114] ۹۸ درصد تهرانی‌ها زبان فارسی را می‌فهمند و ۱۰ درصد از آن‌ها توان گفتگو به حداقل یکی از زبان‌های رایج جهان را دارند.[115] مردم تهران در گذشته گویش خاص خودشان را داشتند، معروف به لهجهٔ تهرانی که در طول زمان کمرنگ شد و تغییراتی یافت.[116] لهجهٔ تهرانی تنها دارای واژگان متفاوت نبود و در برخی موارد دارای قواعد، رسم و ساختار ادبی بوده‌است.[117]

دین

بیشتر مردم تهران رسماً مسلمان و شیعه دوازده‌امامی هستند.[118] دیگر جوامع مذهبی در تهران شامل بهائیان، زرتشتیان، مسیحیان و یهودیان می‌شود.[119][120] افراد زرتشتی، مسیحی و یهودی تنها اقلیت‌های دینی تهران و ایران هستند که در حد قانون در انجام آیین دینی خود آزادند.[121] همچنین برخی اقلیت‌های دینی، همانند زرتشتیان دارای انجمن و مدارس اختصاصی خود در تهران هستند.[122]

مراکز مذهبی پرشماری نیز در سراسر شهر ساخته شده‌است؛ از مساجد گرفته تا کلیساها، کنیسه‌ها و نیایشگاه‌های زرتشتی. نخستین مسجد تهران نیز مربوط به دورهٔ صفویه است که مسجد جامع بلده طیبه تهران نام دارد و توسط مولانا ملا محمد مقیم‌ارازی بازسازی شده بود.[123]

مشکلات اجتماعی

دزدی در تهران افزایش پیدا کرده‌است و برخی کارشناسان بیکاری و فقر را عامل آن دانسته‌اند.[124][125] همچنین خشونت و درگیری‌های خیابانی در پایتخت ایران، باعث نگرانی کارشناسان شده‌است که برخی دلایل آن را نابرابری اجتماعی، مشکلات اقتصادی، مشکلات شهری تهران و عدم اطمینان به آینده می‌دانند.[126][127]

حقوق کودکان

مشکلات اجتماعی تهران و فقر باعث شده حقوق کودکان این شهر نادیده گرفته شود. مشکلات کودکان تهران شامل اجبار به ازدواج، اعتیاد پدر و مادر، بدسرپرستی، فرار از خانه، بی‌شناسنامگی، کار، سوءتغذیه و خشونت‌های جسمی، روحی و جنسی می‌شود.[128]

کودکان کار در شهر تهران به سه دستهٔ ایرانی، افغانستانی و ایرانی کولی تقسیم می‌شوند. نتایج تحقیقاتی که در سال ۱۳۹۵ منتشر شد، نشان می‌دهد بسیاری از این کودکان حاصل عدم پیروی از سیاست‌های جمعیتی هستند و در خانواده‌هایی پر جمعیت زندگی می‌کنند. همچنین بر اساس همین تحقیقات، مشخص شد که بیشترین تراکم کودکان برای کار در خیابان، به ترتیب، منطقهٔ ۲، منطقهٔ ۱۲ و پس از آن منطقهٔ ۱ است.[128] بسیاری از کودکان کار تهران نیز مسیری طولانی را از محل زندگی خود تا محل کارشان طی می‌کنند.[128]

حقوق زنان

تجمعات فعالان حقوق زنان در تهران به شکلی خشونت‌آمیز سرکوب می‌شود و گزارش‌هایی از بازداشت حاضران در تجمعات منتشر شده‌است.[129][130] بانوان تهرانی در صورت نداشتن پوشش اسلامی، جریمه یا دستگیر می‌شوند. پلیس تهران سابقهٔ برخورد با رانندگان بدحجاب را نیز دارد. در سال ۱۳۹۷، ویدئویی از خشونت یک مأمور گشت ارشاد بر علیه یک دختر تهرانی به خاطر پوششی که داشت، در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که بازتابی جهانی داشت.[131][132][133]

تلاش‌های شهروندان تهرانی در مقابله با حجاب اجباری با خشونت از سوی نیروهای نظامی و شبه نظامی پاسخ داده می‌شوند. در دی‌ماه ۱۳۹۶ اعتراضات علنی به حجاب اجباری در خیابان انقلاب تهران و توسط ویدا موحد آغاز شد. پس از آن، دیگر دختران نیز در مناطق مختلف خیابان انقلاب و در دیگر خیابان‌ها و شهرهای ایران، با رفتن روی بلندی و برداشتن پوشش سر، نسبت به حجاب اجباری اعتراض کردند. گزارش‌هایی نیز از دستگیری و ضرب‌وشتم دختران خیابان انقلاب وجود دارد که با انتقاد سازمان‌های مدافع حقوق بشر، از جمله عفو بین‌الملل و دیدبان حقوق بشر روبه‌رو شد.[134][135]

اقتصاد

تهران کانون اقتصادی ایران است.[136] همچنین این شهر به عنوان پایتخت سیاسی ایران، مشاغل فراوانی در زمینه‌های گوناگون دارد و اولین منطقهٔ صنعتی کشور محسوب می‌شود. فعالیت‌های اقتصادی بین‌المللی نیز با وجود پایتخت بودن، تاریخ و بزرگی تهران نقش چندانی در تعداد شاغل‌های آن ندارد.[137]

بر اساس آمار سال ۱۳۹۵، سهم تهران در کل تولید ناخالص داخلی ایران ۲۱ درصد است و با اختصاص نیمی از بخش صنعت کشور به خود، نقش مهمی در اقتصاد ایران دارد.[138] صنایع تهران شامل خودروسازی، الکترونیک و تجهیزات الکتریکی، تسلیحات نظامی، منسوجات، شکر، سیمان و محصولات شیمیایی است. همچنین تهران مرکزی پیشرو در فروش فرش و مبلمان در ایران است. در جنوب حومهٔ تهران نیز یک پالایشگاه نفت به نام پالایشگاه نفت تهران وجود دارد.[139] مقر اصلی شرکت ملی نفت ایران، دومین شرکت بزرگ نفتی جهان در تهران قرار دارد.[140] ایران خودرو نیز به عنوان بزرگ‌ترین خودروساز ایران در تهران کارخانه دارد و مقر اصلی آن نیز در همین شهر است.[141][142]

جوانان تهران درگرفتن کار و فرصت‌های اقتصادی مشکلاتی دارند.[136] طبق اعلام عیسی فرهادی، فرماندار وقت تهران در سال ۱۳۹۷، نرخ بیکاری تهران ۱۱/۵ درصد است و با توجه به میزان مهاجرت بیکاران به تهران، کاهش آن سخت است.[143]

طبق آمار سال ۱۳۹۴، ردیف مسکن، آب، برق و گاز، با سهمی معادل ۴۹/۹ درصد، بیشترین سهم از متوسط هزینهٔ ناخالص یک خانوار ساکن تهران را به خود اختصاص داده‌است؛ پس از آن نیز ردیف خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها با سهم ۱۵/۷ درصدی قرار دارد.[144]

بورس اوراق بهادار تهران نیز به عنوان بزرگ‌ترین بازار بورس ایران، در سال ۱۳۴۶ و بر پایهٔ قانون مصوب اردیبهشت ۱۳۴۵ تأسیس شد.[145] به عنوان یک رکورد، شاخص کلی آن در ۲۷ خرداد ۱۳۹۷ به بالای ۱۰۲ هزار و ۴۵۲ واحد رسیده بود.[146] همچنین به عقیدهٔ بسیاری از کارشناس‌های بازارهای مالی ایران، سیاست‌های خارجی حکومت و بهای نفت و ارزهای خارجی از عوامل تأثیرگذار بر این بازار هستند.[147]

خرید

تهران دارای طیف گسترده‌ای از مراکز خرید است و بیش از ۶۰ مرکز خرید پیشرفته در این شهر وجود دارد.[148] بازار تهران نیز با گذشت سال‌ها، همچنان در میان مردم این شهر دارای اهمیت است.[149] خرده‌فروشی در تهران، در حال نزدیک شدن به استانداردهای دیگر نقاط جهان است و خرده‌فروشی‌های مطرح جهان برای حضور در این شهر تمایل دارند.[150][148]

گردشگری

تهران یکی از مهم‌ترین مراکز گردشگری ایران به حساب می‌آید و این شهر دارای مجموعه‌ای از جاذبه‌های گردشگری است که شامل کاخ‌ها و موزه‌هایش می‌شود.[151][152] میدان و برج آزادی، برج میلاد، پل طبیعت و دریاچه چیتگر نیز از جاذبه‌های گردشگری مهم شهر تهران می‌باشند.

تهران در سال ۲۰۰۹ میلادی میزبان ۶۴۶ هزار گردشگر خارجی بود و در سال ۲۰۱۲ این آمار به ۱/۱۱ میلیون تن تغییر یافت. افزایش پیوستهٔ ورود گردشگران خارجی به این شهر باعث شد آمار این گردشگران در سال ۲۰۱۵ به ۱/۵۱ میلیون تن برسد. عراقی‌ها بیشترین درصد مسافران خارجی تهران را از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۶ تشکیل می‌دادند. حدود ۳۰۵ هزار عراقی در سال ۲۰۱۲، در تهران اقامت شبانه داشتند که این میزان در سال ۲۰۱۶ به ۴۸۷ هزار تن رسید. پس از عراقی‌ها، آذربایجانی‌ها دومین گروه مسافران مهم وارد شده به تهران بوده‌اند.[153]

در سال ۲۰۱۲، ۱۹۶ هزار گردشگر آذربایجانی به تهران سفر کردند و این میزان در سال ۲۰۱۶ به ۳۲۰ هزار نفر رسید. افغانستان نیز در سال ۲۰۱۶ با فرستادن ۱۵۶ هزار گردشگر با اقامت شبانه به تهران، در ردهٔ سوم مبادی برتر تهران قرار گرفته بود که پس از آن ترکیه و ترکمنستان قرار داشتند. در سال ۲۰۱۶، حدود ۱۴۳ هزار تن از شهروندان ترکیه و ۷۵ هزار تن از شهروندان ترکمنستان به تهران سفر کردند و دارای اقامت شبانه در این شهر بودند.[153]

تهران با جذب ۱/۶۴ میلیون گردشگر در سال ۲۰۱۶ میلادی یکی از مهم‌ترین شهرهای خاورمیانه در زمینهٔ گردشگری بوده‌است. همچنین تهران پس از شهرهای دبی، ژوهانسبورگ، ریاض و ابوظبی در رتبهٔ پنجم از دیدگاه شمار ورود گردشگران خارجی در سال ۲۰۱۶ در مناطق آفریقا و خاورمیانه قرار داشت و گردشگران خارجی تهران در این سال نیم میلیارد دلار هزینه‌کرد داشته‌اند.[153]

زیرساخت

ترابری

هواپیمایی

تهران دارای دو فرودگاه بین‌المللی مهرآباد و امام خمینی است؛ مهرآباد که در سال ۱۳۱۷ ساخته شده‌است، در بخش غربی تهران قرار دارد و نام خود را از روستای مهرآباد که پیشتر در آن منطقه قرار داشت گرفته‌است. فرودگاه امام خمینی نیز در ۳۰ کیلومتری تهران، در حوزهٔ اداری و سیاسی شهرستان ری میان بزرگراه تهران-قم، در یک سایت ۱۴ هزار هکتاری قرار گرفته‌است. این فرودگاه به‌عنوان جایگزین فرودگاه بین‌المللی مهرآباد طراحی گردید که اکنون در داخل بافت شهر تهران قرار گرفته‌است.

اتوبوس‌ها

خدمت اتوبوس‌ها به شهروندان تهرانی دارای تاریخچه‌ای طولانی است. تهران دارای چهار پایانهٔ مسافربری شرق، غرب، میدان آرژانتین و جنوب است. سهم اتوبوسرانی از حمل‌ونقل همگانی شهر تهران با ۶٬۰۵۰ اتوبوس و سامانه اتوبوس تندرو تهران[154] و اتوبوسرانی برقی تنها ۱۷درصد است که در افق سال ۱۴۰۴، باید به ۲۵ درصد و ۱۱٬۰۰۰ دستگاه (با توجه به افزایش جمعیت) برسد.[155]

خودروها

به گفتهٔ یکی از معاونان سابق حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران، تعداد خودروهای تهران حدود ۶ برابر ظرفیت خیابان‌های آن است.[156] همچنین تهران ۸۰٫۰۰۰ تاکسی دارد که ۲۰٫۰۰۰ تای آن فعال نیستند.[157][158] تاکسی‌های این شهر در چند مدل می‌باشند که مدل‌های فرودگاهی گران‌تر هستند.

مترو و راه‌آهن

سابقهٔ بحث و گفتگو دربارهٔ احداث قطار شهری در تهران به ۱۱۰ سال قبل بازمی‌گردد. تأسیس تراموای شهری از جمله نکات پیش‌بینی شده در امتیاز نامه‌ای بود که بارون ژولیوس دو رویتر در عهد ناصرالدین شاه روی کاغذ آمد. در همین سال‌ها یک خط آهن روزمینی بین دروازه شهری ری (حضرت عبدالعظیم) و میدان باغ شاه، با نام معروف ماشین دودی، ساخته شد.[159]

مترو تهران در نه خط طراحی شده‌است اما در حال حاضر، هفت خط آن فعال می‌باشد که عبارتند از: خط یک، که از ایستگاه متروی تجریش تا ایستگاه متروی کهریزک امتداد دارد، این ایستگاه دارای بیشترین مسافر خطوط مترو تهران است. خط دو، از ایستگاه متروی فرهنگسرا آغاز و تا ایستگاه متروی صادقیه ادامه دارد. خط سه، که از ایستگاه متروی آزادگان تا ایستگاه متروی قائم در حال حاضر فعال می‌باشد. خط پنج، از آغاز و تا ایستگاه متروی گلشهر (کرج) امتداد پیدا می‌کند. خط چهار نیز از ایستگاه متروی ارم سبز تا ایستگاه متروی شهید کلاهدوز ممتد شده‌است.[159]

در اسفند ۱۳۹۴ با ساخت یک شاخه فرعی در خط ۴، متروی تهران به فرودگاه مهرآباد متصل شد، این انشعاب دارای دو ایستگاه در خود فرودگاه و ایستگاه مترو بیمه به عنوان ایستگاه مشترک با خط اصلی می‌باشد.[160] همچنین خط ۷ و ۸ در حال گسترش و خط ۶ در حال ساخت می‌باشند.

بزرگراه‌ها و خیابان‌ها

تهران دارا یک شبکه گسترده و پیچیده جاده‌ای و خیابانی است، این شهر از آنجا که سال‌هاست با مشکل ترافیک مواجه‌است لذا مدیران این شهر در طول سالهای گذشته به ویژه پس از انقلاب اسلامی ایران مجبور به طراحی و ساختن بزرگراه‌های مختلف شده‌اند تا بتوانند معضل ترافیک را حل نمایند. بزرگراه‌های زیادی در تهران وجود دارند که مهمترین آن‌ها عبارتند از: آزادراه تهران کرج، بزرگراه آزادگان، بزرگراه نواب بزرگراه اشرفی اصفهانی، بزرگراه آفریقا، بزرگراه آیت‌الله کاشانی، بزرگراه آیت‌الله مدرس، بزرگراه بسیج، بزرگراه تندگویان، بزرگراه جلال آل احمد، بزرگراه رسالت، بزرگراه امام علی، بزرگراه شهید بابایی، بزرگراه شهید یاسینی بزرگراه شهید چمران (پارک‌وی)، بزرگراه شهید حکیم، بزرگراه شهید همت، بزرگراه شیخ فضل‌الله نوری، بزرگراه صدر، بزرگراه کردستان، بزرگراه محمدعلی جناح، بزرگراه مخصوص کرج، بزرگراه نیایش، بزرگراه یادگار امام.

ترافیک

جمعیت زیاد تهران و رفت‌وآمد انبوه خودروها منجر به تبدیل‌شدن خیابان‌ها به پارکینگ و ایجاد راه‌بندان‌های متعدد و شدید در این شهر شده که به‌دلیل آلایش شدید هوا، اتلاف وقت و فشار اقتصادی بر شهروندان بحران تلقّی می‌شود. در پاییز ۱۳۸۶ «طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک تهران» تهیه و تصویب شد. این طرح، که اهداف کلی آن بر اهداف طرح‌های فرادست – مانند «طرح جامع تهران»[161] و همچنین برنامه چهارم توسعه اقتصادی ایران – استوار شده‌اند، چشم‌انداز تحولات مطلوب این شهر در ۲۰ ساله آینده را ترسیم می‌کند. در طرح جامع حمل و نقل و ترافیک تهران[162] شاخص‌های حمل‌ونقلی تهران در سال ۱۳۸۶ و سال ۱۴۰۴ در مقایسه با متوسط شهرهای اروپایی در قالب ارقام و آمار ارائه شده‌اند.

فضای سبز

تهران به دلیل داشتن آب‌وهوای مناسب و فراوانی آب، معمولاً منطقهٔ سرسبزی بوده و در منابع جغرافیایی قدیم از درختان انبوه و باغ‌های تهران یاد شده‌است. با وجود پیشینهٔ طولانی و تاریخی باغ‌داری در تهران، نخستین باغ‌های معروف تهران در دورهٔ قاجاریه و مربوط به دورهٔ فتحعلی‌شاه است. در دوران ناصرالدین‌شاه قاجار نیز دگرگونی‌های مهمی در شیوهٔ باغ‌داری پایتخت ایجاد شد و باغ‌داری نوین پس از مواجهه با سبک اروپایی آن و استخدام باغ‌بان‌های خارجی وارد تهران شد. همچنین تهران برای چنارهایش مشهور بوده‌است.[163]

باغ و عمارت عین‌الدوله، باغ فردوس، باغ نگارستان و کاخ گلستان نمونه‌هایی از باغ‌های در تهران هستند.

طبق آماری سرانهٔ فضای سبز درون‌شهری تهران، فقط با احتساب فضاهای سبز همگانی، ۱۵٫۸ متر مربع است.[164] همچنین طبق گفتهٔ مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهر تهران، این شهر ۲٫۱۰۰ بوستان دارد.[165]

تلاش‌ها برای رسیدن سرانهٔ فضای سبز تهران به استانداردهای جهانی ادامه دارد و در برنامه‌های شهرداری به آن اشاره شده‌است.[166] ایجاد بوستان‌های جدید، ایجاد فضای سبز در حاشیهٔ بزرگ‌راه‌ها، ایجاد و گسترش فضای سبز عمودی و گسترش کمربند سبز تهران از برنامه‌هایی هستند که توسط سازمان‌های مسئول دنبال می‌شوند.[167]

فرهنگ و هنر

سینما و تئاتر

بیش از صد سالن سینما در شهر تهران وجود دارد که اکثراً فیلم‌های تولید داخل و تعدادی نیز فیلم‌های خارجی را اکران می‌کنند. بیش از چهل آمفی‌تئاتر نیز در این شهر فعال هستند که نمایش‌های گوناگونی را به روی صحنه می‌برند. در سال ۱۳۸۹ مسابقات جام جهانی ۲۰۱۰ نیز از بعضی از سینماهای تهران به نمایش درآمد.

فرهنگ‌سراها

در تهران مراکزی به نام فرهنگ‌سرا توسط شهرداری تهران ساخته شده‌است که وظیفهٔ آنان ارائهٔ خدمات فرهنگی به مردم است. این مراکز مجهّز به سالن‌های سینما، تئاتر، مجموعه‌های ورزشی، کتابخانه، نگارخانه، کلاس‌های آموزش رایانه و غیره هستند و نقش مهمی در پرکردن اوقات فراغت جوانان و ارتقای سطح فرهنگ و آموزش آنان داشته‌اند. بیش از ۷۱ فرهنگسرا و خانهٔ فرهنگ در تهران وجود دارد. فرهنگ‌سرای بهمن که با وسعت ۴۰٬۰۰۰ متر مربع در جنوب تهران قرار دارد، فرهنگ‌سرای خاوران در جنوب شرقی، فرهنگ‌سرای شفق و فرهنگ‌سرای نیاوران در شمال تهران نمونه‌هایی از این مراکز هستند.[168]

موسیقی

قدیمی‌ترین مرکز اجرای موسیقی، تالار رودکی و با نام کنونیِ تالار وحدت تهران، یکی از مجهزترین و بزرگترین تالارهای اُپرا، موسیقی و تئاتر ایران است و محل اصلی ارکستر سمفونیک تهران (بزرگترین و با سابقه‌ترین ارکستر سمفونیک ایران) در این مکان است.

سالانه در تهران شمار زیادی کنسرت موسیقی توسط گروه و خوانندگان ایرانی برگزار می‌شود؛ بلیط کنسرت‌ها نیز ممکن است به‌صورت اینترنتی یا روش سنتی فروخته شود.[169] با وجود برخی محدودیت‌ها، خوانندگان زن نیز می‌توانند با گرفتن مجوز به‌اجرا بپردازند.[170]

در سال ۱۳۹۶ پس از دهه‌ها یک گروه موسیقی خارجی با نام «شیلر» در تهران اجرا کرد؛[171] با وجود اینکه این گروه خواننده نداشت، تمام بلیط‌ها به‌فروش رفتند.[172]

دیوارنگاری

دیوارنگاری در تهران شامل انواع و اقسام متنوّعی‌است. تعدادی از آن‌ها شعارنویسی‌ها و نگاره‌های دولتی است و برخی دیگر به وسیلهٔ شهرداری و به منظور زیبایی شهر ترسیم شده‌است. برخی دیگر از دیوار نگاره‌ها به وسیلهٔ جوانان نقاش انجام شده‌است.[173]

خوراک

در تهران رستوران‌های مجلّل و نوین متعدّدی وجود دارد، این رستوران‌ها شامل رستوران‌های سنّتی ایرانی و بین‌المللی هستند. با وجود این که محبوب‌ترین غذا در تهران چلوکباب است، غذاهای فوری غربی نیز طرفداران زیادی مخصوصاً در میان جوانان و کودکان دارند.

مغازه‌های ساندویچ و پیتزافروشی و همچنین رستوران‌های سنتی که کباب و جوجه‌کباب تهیه می‌کنند، بیشترین رستوران‌های تهران را تشکیل می‌دهند.[174] طی سال‌های گذشته اماکنی با نام قهوه‌خانه‌های سنّتی نیز در تهران دایر شده‌اند، در این مناطق علاوه بر ارائهٔ غذاهای سنّتی ایرانی نظیر کشک بادمجان، آبگوشت، چلوکباب، میرزا قاسمی و بسیاری غذاهای دیگر، چای و قلیان نیز عرضه می‌شوند.

ورزش

فوتبال ورزش اول شهر است و بیشترین طرفداران را نیز دارد. در کنار آن کشتی نیز به‌طور سنتی بسیار مورد توجه بوده‌است و به عنوان ورزش ملی مورد توجه قرار گرفته‌است. چندین پیست اسکی بسیار زیبا و منحصربه‌فرد[175] از جمله پیست‌های اسکی توچال، دیزین ،دربندسر و شمشک در نزدیکی شهر قرار دارند که پیست اسکی دیزین جزء معدود پیست‌های اسکی جهان است که در آن امکان اسکی بر روی چمن علاوه بر اسکی بر روی برف مهیاست. پیست اسکی توچال هم با ارتفاع ۳۷۳۰ متر از سطح دریاهای آزاد پنجمین پیست اسکی مرتفع جهان است و تا تهران تنها پانزده دقیقه فاصله دارد. کوهنوردی و تاحدی صخره‌نوردی[176] هم از ورزش‌های دیگر شهر است که مخصوصاً در روزهای تعطیل به‌طور همگانی مورد توجه قرار می‌گیرد.

فوتبال که پرطرفدارترین ورزش شهر است، هر هفته عدهٔ زیادی را برای تماشای لیگ برتر به ورزشگاه آزادی می‌کشاند. دو تیم اصلی تهران استقلال و پرسپولیس هستند که شهرآورد بین این دو تیم هر بار تماشاگران زیادی را جذب می‌کند. ورزشگاه‌های فوتبال زیادی در سطح شهر برای برگزاری مسابقات فوتبال وجود دارند. به‌جز ورزشگاه یکصد هزار نفری آزادی در غرب، می‌توان به ورزشگاه تختی در شرق، شیرودی در مرکز و دستگردی و ورزشگاه راه‌آهن در شهرک اکباتان اشاره نمود. از دیگر مراکز ورزشی قهرمانی یا همگانی شهر تهران می‌توان از مجموعه ورزشی انقلاب، مجموعه ورزشی-تفریحی توچال، مجموعه ورزشی چمران (بولینگ عبده)، ورزشگاه آرارات و ورزشگاه شهید کشوری (داودیه) نام برد.

بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ بزرگترین رویداد بین‌المللی ورزشی تاریخ این شهر از ۱۰ تا ۲۵ شهریور ۱۳۵۳ (۱ تا ۱۶ سپتامبر ۱۹۷۴) در تهران برگزار شد. مجموعه ورزشی آزادی تهران و مجموعه ورزشی تختی تهران برای این بازی‌ها ساخته شدند. این هفتمین دوره بازی‌های آسیایی بود و برای نخستین بار بازی‌های آسیایی در خاورمیانه برگزار می‌شد. ۳۰۱۰ ورزشکار از ۲۵ کشور در این رویداد چند ورزشی شرکت داشتند که رکوردی در زمان خود محسوب می‌شد.

آموزش و پژوهش

تهران بزرگترین و مهمترین مرکز آموزشی ایران است. در مجموع حدود ۵۰ کالج و دانشگاه بزرگ در این شهر وجود دارد. تهران همچنین دارای حوزه‌های علمیه است.[177]

حوزه‌های علمیه

پس از آن‌که آقامحمدخان قاجار در سال ۱۲۰۰ تهران را به پایتختی ایران برگزید و پس از توسعه شهر از زمان فتحعلی شاه (۱۲۱۲–۱۲۵۰) به این سو، مدارس و نیز مساجد فراوانی در این شهر بنا شد.[178] در پی‌گیری سیاست توسعه تهران، در دوره محمدشاه و به ویژه با صدارت حاجی میرزا آقاسی، فضلای حوزه‌های دیگر، برای رونق تهران به مهاجرت به این شهر تشویق شدند. بدین ترتیب با روی آوردن علما و طلاب علوم دینی به تهران، که در مجاورت شهر مذهبی ری، آرامگاه عبدالعظیم حسنی قرار دارد حوزه علمی بزرگی در پایتخت جدید ایران پی افکنده شد که به سرعت پیشرفت کرد. تداوم مدرسه‌سازی در سرتاسر دوره قاجار در این شهر و نیز جمعیت روزافزون طلاب تهران گواه این پیشرفت است. بنا بر یک گزارش آماری، در دوره ناصرالدین شاه قاجار (۱۲۶۴–۱۳۱۳)، ۴۷ باب مسجد، که بسیاری از آن‌ها مدرسه نیز داشته‌اند، ۳۵ باب مدرسه و ۱۴۳۶ طلبه به ثبت رسیده‌است. دوره مظفرالدین شاه (۱۳۱۳–۱۳۲۴) انجمن طلاب مشروطه‌خواه، که از تشکل‌های حوزوی بود، بیش از هزار عضو داشت. از آن دوره، حوزه تهران یکی از مهم‌ترین حوزه‌های علمیه ایران شد، و طلاب علوم دینی از بسیاری از شهرهای ایران برای تحصیل به تهران می‌آیند.[179]

دانشگاه‌ها

آموزش عالی مدرن ایران با تأسیس دارالفنون (۱۲۳۰ خ) توسّط امیرکبیر در تهران آغاز شد. پس از آن در سال ۱۳۱۳ خ. در دورهٔ رضاشاه به همّت افرادی چون محمود حسابی و علی‌اصغر حکمت، دانشگاه تهران ایجاد شد.[180] هم‌اکنون در فهرست ده دانشگاه برتر وزارت علوم شش دانشگاه تربیت مدرس، تهران، صنعتی امیرکبیر، صنعتی خواجه نصیر، صنعتی شریف و علم و صنعت ایران در شهر تهران قرار دارند.[181]

دانشگاه‌های علوم پزشکی دولتی موجود در تهران عبارتند از: تهران، شهید بهشتی، ایران، بقیةالله و دانشگاه علوم پزشکی ارتش.

دانشگاه علامه طباطبایی نیز از جمله دانشگاه‌های زیر نظر وزارت علوم است که در این شهر قرار دارد. همچنین دانشگاه آزاد اسلامی نخستین بار در مرداد ۱۳۶۱ خ. با ایجاد واحد تهران مرکز شروع به کار کرد.[182] سپس به‌تدریج واحدهای تهران جنوب، تهران شمال، تهران شرق، تهران غرب و علوم و تحقیقات تهران تأسیس شدند. پس از دانشگاه آزاد، دانشگاه پیام نور در مهر ۱۳۶۷ خ. با هدف آموزش عالی از راه دور تأسیس شد.[183] دانشگاه سوره (نام پیشین: مؤسسه آموزش عالی سوره) در بهمن ماه سال ۱۳۷۲ توسط حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی تأسیس شد. پس از دو سال پذیرش آزاد، از سال ۷۴ از طریق سازمان سنجش آموزش کشور پذیرش دانشجوی را در ۱۱ رشته آغاز کرد.[184]

مدرسه‌ها

نخستین مدرسه به شیوهٔ مدرن در ایران دبیرستان البرز بود که در آغاز به عنوان یک دبستان در حوالی دروازه قزوین در سال ۱۲۵۱ خ. یعنی ۲۱ سال پس از دارالفنون و ۱۷ سال پیش از دبستان رشدیه توسط جیمز باست، میسیونر پرسبیتری آمریکایی-کانادایی ساخته شد. پس از آن به تدریج مدرسه‌های بسیار دیگری در شهر ساخته شدند.

هم‌اکنون در شهر تهران ۳٬۰۴۱ مدرسهٔ دولتی با ۳۱٬۹۶۶ کلاس و ۹۳۳٬۹۷۶ دانش‌آموز و ۲٬۱۲۹ مدرسهٔ غیرانتفاعی با ۹٬۸۵۶ کلاس و ۱۷۲٬۳۸۵ دانش‌آموز وجود دارد.[185] مدرسه‌های غیرانتفاعی عموماً در مناطق ۱، ۲ و ۳ شهرداری تهران متمرکز هستند. ۶۰ درصد مدارس غیرانتفاعی تهران استیجاری هستند.[186] تعداد کمی از مدارس تهران دوشیفته بودند و این مدارس نیز در یک برنامه ۴ ساله (تا ۱۳۹۱ خ) تک شیفته شد.[187] دانش‌آموزان در دوره‌های ابتدایی، راهنمایی، و متوسطه شامل متوسطهٔ نظری، هنرستان فنی، هنرستان حرفه‌ای، هنرستان کاردانش و پیش‌دانشگاهی مشغول تحصیل هستند.[188]

کودکستان‌ها

۳۷٬۳۰۰ نوآموز دختر و پسر شامل ۶۳۴ شیرخوار، ۱٬۳۲۳ نوپا و ۳۵٬۳۴۳ کودک در کودکستان‌های شهر تهران آموزش می‌بینند (۱۳۸۸).[188] درصد مهدهای کودک تهران استیجاری هستند. کیفیت مهدهای کودک با توجه به مربّیان و نوع آموزشی که به کودکان داده می‌شود متفاوت است. برخی از مهدهای کودک آموزش‌های خود را در دو زبان به کودکان ارائه می‌دهند.[189] با اجرای طرح ارزیابی و ارتقای کیفیت مهدهای کودک که بر اساس عملکرد آن‌ها صورت می‌گیرد، مهدهای کودک به مهدهای یک، دو و سه ستاره تقسیم خواهند شد. به‌دلیل این‌که بیش از ۹۰ درصد مهدهای کودک خصوصی هستند، هدف اصلی این طرح، ایجاد رقابت در ارتقای سطح کیفیت خدمات است.[190] همچنین در راستای اجرای اصل ۴۴ مراکز پیش‌دبستانی و مهدهای کودک دولتی به بخش خصوصی واگذار خواهند شد.[191]

نشریات

بیش از هزار عنوان نشریّه در ایران منتشر می‌شود که مرکز تعداد زیادی از آن‌ها تهران است. تقریباً مرکز همهٔ روزنامه‌های مهم ایران در تهران است.[168]

آلودگی‌های زیست‌محیطی

آلودگی هوا

آلودگی هوا در شهر تهران عمدتاً مصنوعی و ناشی از فعّالیّت وسایل نقلیه‌است که سهمی ۸۰ درصدی[192] در آلودگی هوای شهر دارند و تولیدکنندهٔ گازهای سمی دی‌اکسید نیتروژن و مونو اکسید کربن هستند. این وسایل نقلیّه گاز دی‌اکسید کربن نیز تولید می‌کنند که هرچند سمّی نیست اما سبب گرم شدن زمین می‌شود.[193] ارائهٔ یارانهٔ سوخت -و در نتیجه ارزان بودن آن- و تعرفهٔ بالای گمرکی بر خودروهای وارداتی -و در نتیجه افت کیفیت تولیدات خودرو- و ورود سالانهٔ انبوهی از خودروهای تازه‌ساز از یک سو و محصور بودن در بین کوه‌ها از ۳ طرف -که مانع خروج آلودگی‌ها از شهر می‌شود- عوامل اصلی آلودگی هوا در تهران هستند. سالانه بیش از ۵۰۰ گرم ذرّات آلاینده معلّق وارد بدن هر تهرانی می‌شود در حالی که بدن تنها توانایی پالایش ۲۳۰ گرم آلاینده را در سال دارد. آلودگی هوا به تنهایی در شهر تهران روزانه حدود ۳۰ تن را به کام مرگ می‌فرستد.[194][195] همچنین کیفیت پایین بنزین عرضه شده در ایران که خود ناشی از تحریم‌های علیه ایران و استفاده از مواد آلاینده به جای کاتالیست در فرایند تولید بنزین است نیز جزو دلایل آلودگی هوای شهرهای بزرگ نظیر تهران دانسته می‌شود.[196]

گسترش وسایل نقلیه عمومی به ویژه مترو و فرهنگسازی برای استفاده از این وسایل و الزام خودروسازها به پیروی از استانداردهای روز و رساندن قیمت سوخت مصرفی به سطح قیمت‌های جهانی از مهمترین راهکارهای مبارزه با آلودگی هوا شناخته می‌شوند.[197]

آلودگی صوتی

تهران آلوده‌ترین شهر جهان از نظر آلودگی صوتی است. یکی از منابع اصلی آلودگی صوتی در تهران صدای اگزوز موتورسیکلت‌ها است که ۲۵٪ آلودگی صوتی شهر را تشکیل می‌دهد. تعداد موتورها در نقاط مرکزی شهر به مراتب بیشتر است.[198]

منبع دیگر آلودگی صوتی در شهر خودروهای سواری هستند که حدود نیمی از وسایل نقلیهٔ آن را تشکیل می‌دهند.[198]

آلودگی صوتی نیمی از خودروهای سواری و موتورسیکلت‌های تهران بیش از حدّ استاندارد است. این استاندارد برای مناطق مسکونی در روز حدود ۵۵ و در شب حدود ۴۵ دسیبل بوده و میزان مجاز انحراف از آن نزدیک ۱۵ دسیبل است.[198]

کشورهای پیشرفتهٔ دنیا جهت اجرا و ساخت اتوبان‌ها و مناطق حسّاس به سر و صدا مانند مدارس و بیمارستان‌ها از نقشه‌های صوتی استفاده می‌کنند. در تهران نیز منطقهٔ ۷ نخستین منطقه‌ای بوده‌است که این نقشه‌ها برای آن تهیه شده و به ترتیب مناطق ۶، ۱۲، ۱۱، ۹ و ۱۰ خواستار تهیه این نقشه‌ها توسط واحد صوت سازمان کنترل کیفیت هوای تهران بوده‌اند. ده منطقه پر سر و صدای تهران به ترتیب مناطق ۶، ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۷، ۱۳، ۳، ۱۹، ۱۸ و ۲ هستند. این رده‌بندی با توجه به تعداد و سرعت خودروها در این مناطق، مقدار کیلومتر پیمایش خودروها و توزیع نوع آن‌ها در هر منطقه و تعداد اتوبان‌های موجود انجام شده‌است.[199]

آلودگی آب‌های زیرزمینی

آلودگی آب‌های زیرزمینی تهران یکی از بزرگ‌ترین معضلات زیست‌محیطی این شهر است. تهران از نظر سیستم فاضلاب در بین شهرهای جهان در بین ۱۰ شهر آخر قرار دارد. نبود سامانهٔ دفع فاضلاب در شهر تهران جزء اصلی‌ترین مشکلات زیست‌محیطی این شهر قلمداد می‌شود. درحالی‌که مهم‌ترین لازمهٔ طرّاحی و جانمایی یک شهر تأمین فاضلاب آن است، سیستم تصفیه فاضلاب در تهران وجود ندارد و آب فاضلاب مستقیماً وارد قنات‌ها و آب‌های زیرزمینی می‌شود و این در حالیست که کمبود بارش در این شهر سبب روی آوردن مسئولان به استفاده از آب‌های زیرزمینی برای تأمین آب مصرفی ساکنان شده‌است. آب‌های زیرزمینی تهران هم آلودگی شیمیایی و هم میکروبی دارند که دلیل آن نبود شبکه فاضلاب و وجود صنایع در داخل شهر است.[200]

معضل موش‌ها و حیوانات موذی

بالغ بر ۳۰ میلیون موش در تهران زندگی می‌کنند.[201] در مهر ۱۳۹۳ در خبری اعلام‌شد براساس آمارها از موش‌های تهران، به ازای هر نفر از جمعیت حدود ۹ میلیونی این کلانشهر پنج موش وجود دارد؛ محمد حقانی، رئیس کمیسیون محیط زیست شورای شهر نیز پیش از آن از آمار ۵۰ میلیون موش زنده خوار در پایتخت خبر داده‌بود،[202][203] عدم رفتار مناسب شهروندی از سوی مردم و ریختن زباله‌ها به جوی‌ها و خیابان‌ها باعث رشد تعداد موش‌ها در ۲۲ منطقه شهر تهران شده‌است.[204]

سیاست

شهر تهران علاوه بر این‌که مرکز سیاسی کشور ایران است، مرکز استان تهران و شهرستان تهران نیز به‌شمار می‌رود. مهمترین نهادهای دولتی و قضایی شامل وزارتخانه‌ها، مجلس شورای اسلامی و… در آن واقع شده‌است و تأثیرگذارترین مقام‌های کشور ایران شامل رهبر، رئیس‌جمهور، رئیس مجلس، رئیس دستگاه قضایی، رئیس و بعضی از اعضای مجلس خبرگان رهبری، رئیس و اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام، اعضای شورای نگهبان، وزرای کابینه و اعضای شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در آن زندگی می‌کنند.

مردم این شهر در ۲۰۰ سال گذشته همیشه از تأثیرگذارترین‌ها در سیاست کشور ایران بوده‌اند. این تأثیرگذاری شامل حضور آن‌ها در ساختار سیاسی کشور، جریان‌های تغییردهنده سیاست کشور شامل انقلاب‌ها (انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی) و جنگ‌ها (جنگ تحمیلی) می‌شود به‌طوری‌که درصد شهدا در برخی محله‌های تهران از این درصد در همه نقاط دیگر کشور بیشتر است.[205]

این شهر ۳۰ نماینده در مجلس شورای اسلامی دارد. ادارهٔ شهر توسط شهرداری تهران انجام می‌شود. شهردار تهران توسط شورای شهر تهران انتخاب شده و این شورا بر عملکرد شهرداری نظارت و برای اداره شهر قانونگذاری می‌کند. شهر تهران به لحاظ اداری به ۲۲ منطقه شهرداری و ۱۱۲ ناحیه تقسیم شده و شهرهای تجریش و ری را نیز دربرگرفته‌است.[17]

شورای شهر تهران

شورای اسلامی شهر تهران شورایی‌است متشکل از نمایندگانی که بر طبق قانون شوراها مسئول ادارهٔ شهر تهران است. شمار اعضای آن تا دوره چهارم ۳۱ نفر بود که از دوره پنجم به ۲۱ نفر کاهش یافت.[206] مهم‌ترین وظایف شورا انتخاب شهردار به مدت چهار سال، نظارت بر عملکرد شهرداری و در صورت لزوم برکناری شهردار، تصویب طرح‌های لازم برای رفاه بیشتر شهروندان و نظارت بر اجرای آن‌ها، تصویب بودجه سالانه شهرداری، تصویب اساسنامه مؤسسات و شرکت‌های وابسته به شهرداری هستند. .[17][207]

پیشینه شورای شهر تهران، یا به تعبیر آغازین خود بلدیه، به تشکیل نخستین نهاد قانون‌گذاری (مجلس شورای ملی) بازمی‌گردد. در حقیقت یکی از نخستین قوانین مصوب مجلس شورای ملی، «قانون بلدیه» است که در سال ۱۲۸۶ خ. به تصویب رسید و به این ترتیب یکی از آرمان‌های بزرگ انقلاب مشروطه جامه عمل پوشید. در طول ۹۵ سال پس از آن تاریخ تشکیل و دوام شورای شهرها با فراز و فرودهای بسیاری همراه بوده‌است. به‌طور خلاصه در طی سال‌های ۱۲۸۴ تا ۱۳۰۴ در پی انقلاب مشروطه نخستین قانون شوراها تصویب شده و به اجرا گذاشته می‌شود. پس از آن از ۱۳۰۴ تا ۱۳۲۰ و پس از کودتای سال ۱۲۹۹ رضا خان و پس از آن به قدرت رسیدن وی، قانون بلدیه لغو شد و با تصویب قانونی جایگزین، انتخاب شهردار از وظایف «وزیر داخله» شمرده شد. پس از سقوط رضا شاه و در حالی‌که محمد رضا تسلط چندانی بر امور کشور نداشت، در ۱۳۲۸ سومین قانون شوراها به تصویب رسید. دوباره بعد از کودتای ۱۳۳۲ و سرنگونی دولت مصدق و تسلط محمد رضا بر امور کشور این قانون لغو شد. پس از پیروزی انقلاب تشکیل شوراها به یکی از خواست‌های مردم و روح‌الله خمینی تبدیل می‌شود. اما ایجاد شوراها تا زمان روی کار آمدن دولت سید محمد خاتمی به تأخیر می‌افتد و بالاخره در تاریخ ۹ اردیبهشت ۱۳۷۸ شورای شهرها بر اساس قانون شوراها مصوب سال ۱۳۷۵ مجلس شورای اسلامی تشکیل می‌شوند.[208]

شهرداری تهران

شهرداری تهران سازمانی غیردولتی‌است که در ۱۲ خرداد ۱۲۸۶ خ تأسیس شد و ادارهٔ شهر تهران را به عهده دارد. مسئولیت ادارهٔ این سازمان با شهردار تهران است که پیش از این با حکم وزیر کشور ایران منصوب می‌گردید ولی اکنون با حکم شورای شهر تهران انتخاب می‌شود. شهرداری تهران شامل ۲۲ منطقه است که اداره هر منطقه به عهده شهردار آن منطقه‌است. طرح جامع شهر تهران در زمان شهرداری غلامرضا نیک‌پی تدوین شد.[209] بعد از انقلاب نیز غلامحسین کرباسچی توانست به عنوان اولین شهردار پس از جنگ با بازسازی شهر تهران که در پی سیاست‌های انقباضی دوران جنگ با مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم می‌کرد، از طرح انتقال پایتخت که هزینه آن در سال ۱۳۶۹ مبلغ ۱٬۲۰۰ میلیارد تومان تخمین زده شده بود جلوگیری کند. در بین دیگر شهرداران اخیر تهران محمود احمدی‌نژاد قرار دارد که توانست پس از شهرداری تهران، به مقام رئیس‌جمهوری برسد. شهردار تهران هم‌اکنون محمدعلی افشانی است که از اردیبهشت ۱۳۹۷ در این پست قرار گرفته‌است.

رخدادهای سیاسی

  • آقامحمدخان قاجار در سال ۱۱۷۴ خورشیدی برای نخستین بار شهر تهران را به پایتختی برگزید، و در همین شهر تاج‌گذاری کرد.
  • جنبش مشروطه که در دوران حکومت دو پادشاه قاجار یعنی مظفّرالدّین شاه و محمّدعلی شاه رخ داد از پیشامدهای مهم سیاسی شهر تهران محسوب می‌گردد. فتح تهران از پیامدهای این انقلاب به‌شمار می‌رود.
  • کنفرانس تهران با حضور چرچیل، روزولت و استالین از ۶ تا ۹ آذرماه ۱۳۲۲ به‌صورت محرمانه در سفارت شوروی در شهر تهران برگزار شد.
  • نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران که کانون رویدادهای آن در تهران بود مجموعه رخدادهایی بود که با کوشش دکتر محمد مصدق منجر به ملی شدن صنعت نفت ایران گردید. در جریان این جنبش، تظاهرات‌های پرشماری در تهران به وقوع پیوست.
  • کودتای ۲۸ مرداد، کودتایی‌است که با طرح و پشتیبانی مالی و اجرایی سازمان مخفی اطلاعات بریتانیا و سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، سیا علیه دولت محمد مصدق در مرداد ۱۳۳۲ در تهران به انجام رسید.
  • انقلاب ۱۳۵۷ ایران، کانون رخدادهایش شهر تهران بود که از آن میان می‌توان به رویدادهای ۱۷ شهریور، خروج محمدرضا پهلوی از ایران در ۲۶ دی ماه، ورود روح‌الله خمینی رهبرانقلاب اسلامی در ۱۲ بهمن، پیروزی انقلاب در ۲۲ بهمن و اعلان تشکیل دولت جدید در بهشت زهرا، که همگی در شهر تهران رخ دادند، اشاره کردند.
  • در پی انتخابات ریاست جمهوری ایران در سال ۱۳۸۸ و نتایج بحث‌برانگیز آن شمار بسیاری از ایرانیان به ویژه در تهران به خیابان‌ها آمدند و به نتایج اعتراض کردند. این اعتراضات در تهران با دخالت نیروهای امنیّتی و لباس شخصی به خشونت کشیده شد و شماری از تظاهرکنندگان کشته شدند.
  • برای اعتراض به سیاست‌های خارجی حکومت، استبداد دینی و مسائل اقتصادی، تظاهرات ۱۳۹۶ در این شهر، آن هم پس از شروع تظاهرات در چندین شهر دیگر ایران صورت گرفت.

نمادهای دینی و سیاسی

در تهران پس از انقلاب ۵۷، نقاشی‌هایی از افراد مرده یا کشته‌شده در جنگ روی دیوارها، بزرگراه‌ها یا فضای خارجی خانه‌های مردم عادی کشیده می‌شود و این شامل افراد کشته‌شده در جنگ، سیاست‌مداران جمهوری اسلامی، یا امامان شیعه است.[210][211][212][213][214]

پیوستگی‌های فرا-مرزی

شهرهای خواهر خوانده

تهران با ۲۲ شهر خواهرخوانده است:

تهران با شهرهای زیر پیمان‌نامهٔ همیاری (تفاهم‌نامهٔ همکاری) بسته‌است:

جستارهای وابسته

منابع

  1. 1 2 نتایج سرشماری ۱۳۹۵ وبگاه مرکز آمار ایران
  2. ↑ http://citypopulation.de/world/Agglomerations.html
  3. 1 2 3 4 5 6 «مساحت حاشیه‌های پایتخت سه برابر مساحت شهر تهران است.». وبگاه همشهری آن‌لاین. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸.
  4. ↑ http://citypopulation.de/php/iran-tehrancity.php
  5. ↑ http://citypopulation.de/php/iran-tehrancity.php
  6. 1 2 3 «دربارهٔ تهران». شهرداری تهران. بازبینی‌شده در ۱ اوت ۲۰۱۱.
  7. 1 2 3 http://www.irimo.ir/farsi/drought/synopH/Tehranmehrabad.txt
  8. ↑ «آمار بزرگ‌ترین شهرهای جهان». بازبینی‌شده در ۱۰ اوت ۲۰۱۲.
  9. ↑ «The 2009 Revision Population Database». سازمان ملل متحد. بازبینی‌شده در ۲۴ فوریه ۲۰۱۱.
  10. ↑ «نتایج تفضیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن - ۱۳۸۵». پایگاه اینترنتی استانداری تهران. بازبینی‌شده در ۷ اوت ۲۰۱۱.
  11. ↑ خبرگزاری ایسنا. «نخستین ایستگاه‌های خط ۷ مترو افتتاح شد».
  12. ↑ «تعداد سفرهای انجام شده در مترو در تهران در سال ۱۳۹۴». سالنامه آماری شهر تهران، ۱۳۹۴.
  13. ↑ "طهران". في الموسوعة العربیة المیسرة. الجزء ٤. بیروت و قاهره: المکتبة العصریة، ٢٠٠٩. ٢١٧١. ISBN ‎٩٧٨٦٦٥٣٥٢٥١٩٨.
  14. ↑ «بازگشت مهاجرت به تهران». Aftabir.com، ۱۸ مهر ۱۳۸۶. بازبینی‌شده در ۷ اوت ۲۰۱۱.
  15. ↑ «توسعه دیوانه‌وار شهرها». همشهری آنلاین. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸.
  16. ↑ «جشن تولد ۱۰ سالگی مترو دوشنبه شب برگزار می‌شود». خبرگزاری آنا. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸.
  17. 1 2 3 4 تاریخچه تهران. ویرایش ویرایش دوم. تهران: مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، ۱۳۸۷. شابک ۹۷۸٬۹۶۴٬۳۴۲٬۲۵۳٬۰.
  18. ↑ «احتمال وقوع زلزله در تهران». ۴ اردیبهشت ۱۳۸۹. بازبینی‌شده در ۸ اوت ۲۰۱۱.
  19. ↑ «آی-آر تاپ». شهرداری تهران. بازبینی‌شده در ۸ اوت ۲۰۱۱.
  20. ↑ «دیدنی‌های تهران». هتل هما. بازبینی‌شده در ۸ اوت ۲۰۱۱.
  21. ↑ «دانستنی‌های تهران». وبگاه رسمی دهمین نمایشگاه بین‌المللی تجهیزات پزشکی. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸.
  22. ↑ «Top 10 Cheapest Cities In The World». هوسینگ نپال(www.housingnepal.com). بازبینی‌شده در ۲۴ فوریه ۲۰۱۱.
  23. ↑ «World's most expensive cities». سی ان ان مانیCNN Money. بازبینی‌شده در ۲۴ فوریه ۲۰۱۱.
  24. ↑ «world Economies اقتصاد دنیا». www.worldeconomies.co.uk. بازبینی‌شده در ۲۴ فوریه ۲۰۱۱.
  25. 1 2 >«(Europe is home to the most expensive cities in the world)». www.citymayors.com شهرداریها. بازبینی‌شده در ۲۴ فوریه ۲۰۱۱.
  26. ↑ بی‌بی‌سی فارسی. «شکاف هزینه تهران با دیگر استان‌ها دو برابر شده». ۱۹ آذر ۱۳۹۶.
  27. ↑ «افزایش بودجه سال آینده تهران». تابناک، ۲ مهر ۱۳۹۲. بازبینی‌شده در ۱۰ مهر ۱۳۹۲.
  28. 1 2 3 بی‌بی‌سی. «تهران چگونه پایتخت شد؟». www.bbc.com. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۸.
  29. 1 2 «ریشه نام تهران» ‎(fa)‎. به کوشش پایگاه خبری افکارنیوز. بازبینی‌شده در 2018-06-08.
  30. 1 2 شهبازی، داریوش. برگ‌هایی از تاریخ تهران. ثالث. ۱۶. شابک ‎۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴.
  31. ↑ Planet, Lonely. “History of Tehran - Lonely Planet Travel Information”. www.lonelyplanet.com. Retrieved 2018-05-28.
  32. ↑ «خبرگزاری فارس - دومین اسکلت 7 هزار ساله تهران کشف شد» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری فارس. 2015-04-18. بازبینی‌شده در 2018-05-28.
  33. ↑ «Residence in Tehran dates back to 7,000 years ago» ‎(en-US)‎. به کوشش IFP News. 2015-01-12. بازبینی‌شده در 2018-05-28.
  34. ↑ ابراهیم پورداوود. صفحه ۲۳.
  35. ↑ Sarkhosh Curtis, Vesta; Stewart, Sarah. (2005), Birth of the Persian Empire", I.B. Tauris, p. 37
  36. ↑ داریوش، شهبازی. «اسکندر مقدونی در گستره تهران -. : Darioush Shahbazi :.». www.darioush-shahbazi.com. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۲۸.
  37. ↑ شهبازی، داریوش. برگ‌هایی از تاریخ تهران. ثالث. ۱۷، ۲۲۰، ۲۲۱ و ۲۲۲. شابک ‎۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴.
  38. ↑ شهبازی، داریوش. برگ‌هایی از تاریخ تهران. ثالث. ۱۷، ۱۸ و ۳۰۹. شابک ‎۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴.
  39. 1 2 3 4 شهبازی، داریوش. برگ‌هایی از تاریخ تهران. ثالث. ۱۷، ۱۸، ۱۹، ۲۰، ۳۱۶ و ۳۱۷. شابک ‎۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴.
  40. 1 2 3 «چرا تهران پایتخت شد؟» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2017-04-10. بازبینی‌شده در 2018-05-30.
  41. ↑ شهبازی، داریوش. برگ‌های از تاریخ تهران. ثالث. ۳۱۴، ۳۱۵ و ۳۱۶. شابک ‎۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴.
  42. 1 2 3 «: انتقال پایتخت در ایران». daneshnameh.roshd.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-03.
  43. ↑ «تاریخ ایرانی - چرا تهران پایتخت شد؟». tarikhirani.ir. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۳۰.
  44. ↑ Behnegarsoft.com. «چرا تهران پایتخت شد». پایگاه خبری الف. بازبینی‌شده در 2018-05-30.
  45. ↑ «: تهران پایتخت قاجاریه». daneshnameh.roshd.ir. بازبینی‌شده در 2018-05-31.
  46. 1 2 3 4 «نگاهی به تاریخ تهران در دوران قاجار و پهلوی /از دارالخلافه ناصری تا تهران مدرن». www.cgie.org.ir. بازبینی‌شده در 2018-05-31.
  47. 1 2 «تاریخچه شهر تهران – شاهسون سیر دانا». shahsavanseir.com. بازبینی‌شده در 2018-06-04.
  48. ↑ تاریخ ایرانی. «کنفرانس تهران آغاز شد».
  49. ↑ اطلس کلان‌شهر تهران. شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، چاپ اول، ۱۳۸۴. ۵۶. شابک ‎۹۶۴-۷۹۴۳-۴۶-۶.
  50. ↑ «: تهران پایتخت پهلوی». daneshnameh.roshd.ir. بازبینی‌شده در 2018-05-31.
  51. ↑ «از تدوین "طرح جامع تهران" توسط معمار یهودی تا "تراکم فروشی" به سبک کرباسچی + تصاویر» ‎(fa)‎. به کوشش مشرق نیوز. 2013-03-03. بازبینی‌شده در 2018-06-01.
  52. ↑ «از شهیاد تا آزادی». BBC Persian. بازبینی‌شده در 2018-05-31.
  53. ↑ «'برج آزادی پس از۲۰ سال شسته می‌شود'». BBC Persian. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۳۱.
  54. ↑ Hamshahrionline. «دانشگاه تهران». ۲۴ اردیبهشت ۱۳۸۷.
  55. ↑ وبگاه دانشگاه شریف. «آشنایی با دانشگاه».
  56. 1 2 YJC, خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان |. «تاریخچه ورزشگاه آزادی تهران». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. بازبینی‌شده در 2018-06-04.
  57. ↑ «The world's 10 largest football stadiums – in pictures» ‎(en-GB)‎. به کوشش The Guardian. 2013-12-10. ISSN ۰۲۶۱-۳۰۷۷. بازبینی‌شده در 2018-06-04.
  58. ↑ ایران, عصر. «تهران میزبان المپیک آسیا - سال 1353 / افتتاحیه در استادیوم آزادی / مشعل در سعدآباد (عکس)». عصر ایران. بازبینی‌شده در 2018-06-04.
  59. ↑ «17 شهریور 57 در تهران چه گذشت؟» ‎(fa)‎. به کوشش مشرق نیوز. 2016-09-07. بازبینی‌شده در 2018-06-02.
  60. ↑ «مسیرهای 10گانه راهپیمایی 22 بهمن اعلام شد - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بازبینی‌شده در 2018-06-02.
  61. ↑ «PressTV-Iranians mark Islamic Revolution anniv.». بازبینی‌شده در 2018-06-02.
  62. ↑ News, پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda. «خاموشی‌ها در زمان بمباران بیهوده بود». پایگاه خبری تحلیلی فردا | Farda News. بازبینی‌شده در 2018-06-01.
  63. ↑ «تلافی ایران در مقطع دوم جنگ شهرها؛ تا زمانی که عراق دست از حمله کشید - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بازبینی‌شده در 2018-06-01.
  64. ↑ «آرامش روحی در بمباران تهران». www.imam-khomeini.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-01.
  65. ↑ «اشغال سفارت آمریکا در ایران؛ ۳۸ سال بعد». رادیو فردا. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۲.
  66. ↑ «: تهران پایتخت جمهوری اسلامی». daneshnameh.roshd.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-03.
  67. ↑ «برج میلاد تهران» ‎(fa-IR)‎. به کوشش BBC Persian. بازبینی‌شده در 2018-06-03.
  68. ↑ «نگاهی به بلندترین آسمانخراش ایران؛ برج میلاد» ‎(fa)‎. به کوشش پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی. 2016-08-20. بازبینی‌شده در 2018-06-03.
  69. ↑ «انتقال پایتخت؛ نجات پایتخت یا نجات تهران؟». رادیو فردا. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۳.
  70. ↑ تهران‌پرس - کد خبر: ۳۲۵۹۶. «انتقال یا مدیریت پایتخت!/ دلایل مخالفان و موافقان برای انتقال پایتخت». ۱۸ دی ۱۳۹۲.
  71. ↑ «تهران و البرز مهاجر پذیرترین استانها/ کمترین تغییر و مهاجرت در استان قم» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2014-06-16. بازبینی‌شده در 2018-06-06.
  72. ↑ «مهاجرت در شهر تهران». atlas.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-06.
  73. ↑ «Major Agglomerations of the World - Population Statistics and Maps». www.citypopulation.de. بازبینی‌شده در 2018-06-06.
  74. ↑ «آرامش شهری؛ گمشده امروز کلانشهرها/عملیات نجات پایتخت ادامه دارد» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2016-10-22. بازبینی‌شده در 2018-06-06.
  75. ↑ «پیامدهای افزایش جمعیت در شهر تهران» ‎(fa)‎. به کوشش پایگاه خبری افکارنیوز. بازبینی‌شده در 2018-06-06.
  76. ↑ «ناکارآمدی مدیریت شهری؛ علت مشکلات شهر تهران» ‎(fa-IR)‎. به کوشش فراتاب. 2018-05-02. بازبینی‌شده در 2018-06-06.
  77. ↑ «مجله تهران». hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-10.
  78. ↑ «دربارهٔ تهران - معرفی شهر تهران». www.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-11.
  79. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 «مدخل برگزیده: تهران- جغرافیا/ شیوا جعفری». www.cgie.org.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-10.
  80. ↑ «climate of iran - Iran Traveling Center» ‎(en-US)‎. به کوشش Iran Traveling Center. 2015-08-01. بازبینی‌شده در 2018-06-11.
  81. ↑ "cri.ac.ir/files/Data/Synoptic Data up to l2005/SHOMALTE". Climatological Research Institute.
  82. ↑ «اقلیم و آلودگی هوا». atlas.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-11.
  83. ↑ www.dsi.co.ir. «موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران | IICHS». بازبینی‌شده در 2018-06-11.
  84. ↑ «تهران دربرابر همه حوادث آسیب‌پذیر است/ پس‌گیری همه سوله‌های بحران» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2017-12-02. بازبینی‌شده در 2018-06-10.
  85. 1 2 3 «خبرگزاری فارس - ماجرای گسل‌های تهران چیست؟ / از بزرگترین زلزله تهران چند سال می‌گذرد؟» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری فارس. 2017-12-21. بازبینی‌شده در 2018-06-10.
  86. ↑ فرارو، Fararu. «راه فرار از زلزله تهران». Fararu | فرارو. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۰.
  87. ↑ «احتمال وقوع سیل در تهران جدی است». به کوشش Aftabir.com. بازبینی‌شده در 2018-06-12.
  88. ↑ جهان|TABNAK, سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و. «خطر سیل در کمین تهران». سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و جهان|TABNAK. بازبینی‌شده در 2018-06-12.
  89. ↑ جهان|TABNAK, سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و. «خطر سیل تهران جدی است». سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و جهان|TABNAK. بازبینی‌شده در 2018-06-12.
  90. ↑ اطلس کلان‌شهر تهران. شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، چاپ اول، ۱۳۸۴. ۴۵. شابک ‎۹۶۴-۷۹۴۳-۴۶-۶.
  91. ↑ «دلایل مخالفت مرکزپژوهش‌های مجلس با جدایی ری از تهران - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بازبینی‌شده در 2018-06-11.
  92. 1 2 «اجرای تغییرات در منطقه‌بندی پایتخت نیازمند بررسی‌های بیشتر». www.hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-11.
  93. 1 2 3 «دلیل نامگذاری محله‌های شمال تهران قدیم» ‎(fa)‎. به کوشش پایگاه خبری جماران - امام خمینی - انقلاب اسلامی. بازبینی‌شده در 2018-06-11.
  94. 1 2 Tehran.ir. «پیوست شماره چهار: برنامه‌ها و طرحهای (موضعی و موضوعی) توسعه و عمران شهری تهران». http://www.tehran.ir.
  95. 1 2 «طرح جامع تهران و مدیریت شهری» ‎(fa)‎. به کوشش روزنامه دنیای اقتصاد. بازبینی‌شده در 2018-06-13.
  96. ↑ «تلنگر زلزله ملارد به تهران / وضعیت اورژانسی بافت فرسوده پایتخت» ‎(fa-IR)‎. به کوشش خبرگزاری جمهوری اسلامی. بازبینی‌شده در 2018-06-15.
  97. ↑ ایسنا. «بافت فرسوده؛ از وعده طرح‌های متعدد تا امید به مسکن امید». www.isna.ir. بازبینی‌شده در ۱۵ ژوئن ۲۰۱۸.
  98. ↑ «احیای کُند بافت‌های فرسوده‎‏/فقدان شفافیت مالی در ساخت و ساز مشارکتی» ‎(fa)‎. به کوشش مشرق نیوز. 2017-09-03. بازبینی‌شده در 2018-06-15.
  99. 1 2 3 «رادیو زمانه | گزارش ویژه | میراث فرهنگی | آغاز مدرنیسم در معماری تهران». zamaaneh.com. بازبینی‌شده در 2018-06-13.
  100. ↑ بی‌بی‌سی. «یادگارهای معماران ارمنی در تهران». www.bbc.com. ۸ آوریل ۲۰۰۵. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۱۳.
  101. ↑ اطلس کلان‌شهر تهران. شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، چاپ اول، ۱۳۸۴. ۱۱۲ و ۱۱۳. شابک ‎۹۶۴-۷۹۴۳-۴۶-۶.
  102. ↑ شهبازی، داریوش. برگ‌هایی از تاریخ تهران. ثالث. ۱۹. شابک ‎۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴.
  103. ↑ «Major Agglomerations of the World - Population Statistics and Maps». www.citypopulation.de. بازبینی‌شده در 2018-06-19.
  104. 1 2 درگاه ملی آمار. «نتایج سرشماری ۱۳۹۵/تهران». https://www.amar.org.ir.
  105. 1 2 سیما, IRIB NEWS AGENCY | خبرگزاری صدا و. «جمعیت تهران، 13 میلیون نفر». IRIB NEWS AGENCY | خبرگزاری صدا و سیما. بازبینی‌شده در 2018-06-19.
  106. ↑ «توزیع نسبی جمعیت در گروه‌های عمده سنی». atlas.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-21.
  107. 1 2 3 4 5 6 «12قرن افزایش جمعیت تهران». www.hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-19.
  108. ↑ «روند تحول جمعیت مناطق». atlas.tehran.ir. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-06-19. بازبینی‌شده در 2018-06-19.
  109. ↑ «روند تحول جمعیت مناطق». atlas.tehran.ir. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2018-06-19. بازبینی‌شده در 2018-06-19.
  110. ↑ Kjeilen، Tore. «Teheran - LookLex Encyclopaedia». looklex.com. بازبینی‌شده در 2018-06-19.
  111. ↑ اطلس کلان‌شهر تهران. شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، چاپ اول، ۱۳۸۴. ۱۱۲ و ۱۱۳. شابک ‎۹۶۴-۷۹۴۳-۴۶-۶.
  112. ↑ Amar.org.ir. «مقایسه ویژگیهای جمعیتی و اجتماعی مناطق ٢٢ گانه شهر تهران». http://www.amar.org.ir.
  113. ↑ «مهاجران در ایران؛ تعداد اتباع کدام کشورها بیشتر است؟» ‎(en-GB)‎. به کوشش BBC News فارسی. 2017-06-19. بازبینی‌شده در 2018-06-19.
  114. ↑ «Tehran - Political Situation». en.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-19.
  115. ↑ جهان|TABNAK, سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و. «چنددرصد تهرانی‌ها در تهران به دنیا آمده‌اند؟». سایت خبری تحلیلی تابناک|اخبار ایران و جهان|TABNAK. بازبینی‌شده در 2018-06-19.
  116. ↑ «همشهری محله | لهجه تهرانی». mahaleh.hamshahrilinks.org. بازبینی‌شده در 2018-06-19.
  117. ↑ «همشهری محله | در سوگ لهجه «ترونی»». mahaleh.hamshahrilinks.org. بازبینی‌شده در 2018-06-19.
  118. ↑ الهام فتحی. «نگاهی به وضعیت دین و جمعیت ایران در نیم‌قرن اخیر». https://www.amar.org.ir.
  119. ↑ اطلس کلان‌شهر تهران. «دین و اقلیت‌های دینی». Atlas.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-09.
  120. ↑ «خانه ارزشمند تاریخی یا مرکز فساد بهائیت در تهران» ‎(fa)‎. به کوشش مشرق نیوز. 2014-11-30. بازبینی‌شده در 2018-06-09.
  121. ↑ «حقوق و تکالیف اقلیت‌های دینی در قوانین ایران - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بازبینی‌شده در 2018-06-09.
  122. ↑ «اقلیت‌های مذهبی درایران / قسمت اول». hawzah.net. بازبینی‌شده در 2018-06-09.
  123. ↑ "قدیمی‌ترین مسجد بازار تهران/رونمایی از سومین اثر گنجنامه دارالخلافه". 2017. خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. Accessed December 20 2017. تهران-رونمایی-از سومین-اثر-گنجنامه-دارالخلافه.
  124. ↑ «رشد چشمگیر سرقت در کشور» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2016-08-01. بازبینی‌شده در 2018-06-07.
  125. ↑ Seratnews.com, صراط نیوز |. «اعلام آمار جرایم مختلف در تهران». صراط نیوز | Seratnews.com. بازبینی‌شده در 2018-06-07.
  126. ↑ «سهم بالای تهرانی‌ها در درگیری‌های خیابانی» ‎(fa)‎. به کوشش روزنامه دنیای اقتصاد. بازبینی‌شده در 2018-06-07.
  127. ↑ (www.dw.com)، Deutsche Welle. «ثبت رکورد "هر دقیقه یک نزاع" در پزشکی قانونی ایران | DW | 15.06.2015». DW.COM. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۷.
  128. 1 2 3 «کودکان خیابانی در کدام مناطق تهران زندگی و کار می‌کنند + نقشه - اخبار تسنیم - Tasnim» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بازبینی‌شده در 2018-06-30.
  129. ↑ «سرکوب خشونت‌آمیز تجمع روز جهانی زنان در تهران و بازداشت ده‌ها فعال مدنی» ‎(fa-IR)‎. به کوشش کمپین حقوق بشر در ایران. ۱۳۹۶-۱۲-۱۷T20:30:23+00:00. بازبینی‌شده در 2018-06-30.
  130. ↑ «۸ مارس در تهران: زنان را کتک زدند و تعدادی از معترضان را بازداشت کردند | رادیو زمانه». به کوشش رادیو زمانه. 2018-03-08. بازبینی‌شده در 2018-06-30.
  131. ↑ «پلیس تهران: در ۴۸ ساعت گذشته ۱۲۸ زن و دختر بدحجاب دستگیرشده‌اند» ‎(fa)‎. به کوشش صدای آمریکا. بازبینی‌شده در 2018-06-30.
  132. ↑ «بازتاب کتک زدن دختر جوان توسط پلیس ایران در روزنامه دیلی میل» ‎(fa)‎. به کوشش صدای آمریکا. بازبینی‌شده در 2018-06-30.
  133. ↑ «بازتاب برخورد خشن مأمورین گشت ارشاد با دختر جوان در رسانه‌های جهان + عکس» ‎(fa)‎. به کوشش اقتصاد نیوز. بازبینی‌شده در 2018-06-30.
  134. ↑ «شاپرک شجری‌زاده، از دختران خیابان انقلاب، بار دیگر بازداشت شد». رادیو فردا. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۳۰.
  135. ↑ «یکی دیگر از «دختران خیابان انقلاب» ضرب‌وشتم و «بازداشت شد»». رادیو فردا. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۳۰.
  136. 1 2 «Tehrān | national capital, Iran» ‎(en)‎. به کوشش Encyclopedia Britannica. بازبینی‌شده در 2018-07-01.
  137. ↑ اطلس کلان‌شهر تهران. شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، چاپ اول، ۱۳۸۴. ۱۲۸، ۱۲۹. شابک ‎۹۶۴-۷۹۴۳-۴۶-۶.
  138. ↑ «سهم 21درصدی تهران در کل تولید ناخالص داخلی ایران/دولت باید زمین بازی را برای کسب و کارهای موجود و جدید هموار کند». http://shahrnevesht.tehran.ir. ۱۳۹۶/۷/۲۷. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۰۴.
  139. ↑ شهرداری تهران. “Tehran - Economy”. en.tehran.ir. Archived from the original on 2018-07-08. Retrieved 2018-07-08.
  140. ↑ شرکت ملی نفت ایران. «شرکت ملی نفت ایران دومین شرکت بزرگ نفتی جهان شناخته شد».
  141. ↑ «ایران خودرو در افغانستان خط تولید ایجاد می‌کند». BBC News فارسی. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۰۲.
  142. ↑ IKCO. «اطلاعات تماس شرکت ایران‌خودرو». https://www.ikco.ir. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۰۲.
  143. ↑ «نرخ بیکاری ۱۱٫۵ درصدی تهران/ احصای ۴۰ مشکل جدی پایتخت» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2018-04-30. بازبینی‌شده در 2018-07-02.
  144. ↑ اتاق بازرگانی. «شاخص‌های اقتصادی». بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۰۲.
  145. ↑ «تاریخچه بورس اوراق بهادار تهران». http://tse.ir.
  146. ↑ «ثبت رکورد تاریخی در بازار بورس تهران» ‎(en-GB)‎. به کوشش BBC News فارسی. 2018-06-17. بازبینی‌شده در 2018-07-07.
  147. ↑ «نوسان در بازار بورس تهران». BBC News فارسی. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۰۷.
  148. 1 2 GulfNews. “Hopes for shopping revolution as malls sprout in Iran”. 2015-09-17.
  149. ↑ «عکس/ شلوغی بازار تهران در آستانه نوروز» ‎(fa)‎. به کوشش مشرق نیوز. 2017-03-18. بازبینی‌شده در 2018-04-19.
  150. ↑ «بزرگترین شرکت خرده فروشی قطر به تهران می‌آید/ فروش ساعت و شیرینی». بازبینی‌شده در 2018-04-19.
  151. ↑ Dehghan، Saeed Kamali. «Iran's top 10 tourist destinations – in pictures» ‎(en-GB)‎. به کوشش The Guardian. 2013-10-18. ISSN ۰۲۶۱-۳۰۷۷. بازبینی‌شده در 2018-07-10.
  152. ↑ Fallahi، Pontia. «The Best Cities to Visit in Iran». به کوشش Culture Trip. بازبینی‌شده در 2018-07-10.
  153. 1 2 3 «تهران میزبان ۱٫۶ میلیون گردشگر خارجی» ‎(fa)‎. به کوشش اقتصاد آنلاین. بازبینی‌شده در 2018-07-10.
  154. ↑ «۴۵۰ اتوبوس چپ در دوکابین در خطوط تندرو». همشهری آنلاین. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸.
  155. ↑ «چشم‌انداز حمل و نقل و ترافیک تهران در حوزه اتوبوسرانی تا سال ۱۴۰۴». شانا (شبکهٔ اطلاع‌رسانی نفت و انرژی). بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸.
  156. ↑ «تعداد خودروهای تهران 6 برابر ظرفیت خیابان‌هاست» ‎(fa-IR)‎. به کوشش ایسنا. 2017-09-22. بازبینی‌شده در 2018-04-19.
  157. ↑ «20 درصد تاکسی‌های تهران خوابیده‌اند» ‎(fa)‎. به کوشش اقتصاد نیوز. بازبینی‌شده در 2018-04-19.
  158. ↑ YJC, خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان |. «26 درصد تاکسی‌های شهر تهران فرسوده هستند». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. بازبینی‌شده در 2018-04-19.
  159. 1 2 http://www.tehranmetro.com
  160. ↑ خط مترو فرودگاه مهرآباد افتتاح شد باشگاه خبرنگاران
  161. ↑ «طرح راهبردی-ساختاری توسعه و عمران (طرح جامع تهران)». سایت شهرداری تهران. بازبینی‌شده در ۱۳۸۷/۱۱/۱۳.
  162. ↑ «طرح جامع حمل و نقل و ترافیک تهران، بخش ۵–۴- مقایسه شاخص‌های دستیابی به چشم‌انداز طرح جامع». سایت شهرداری تهران. بازبینی‌شده در ۱۳۸۷/۱۱/۱۳.
  163. ↑ شهبازی، داریوش. برگ‌هایی از تاریخ تهران. ثالث. ۲۱۷ تا ۲۳۳ (بخش تهران و باغ‌های گمشده‌اش). شابک ‎۹۷۸۹۶۴۳۸۰۵۴۹۴.
  164. ↑ «افزایش سرانه فضای سبز درون‌شهری پایتخت به ۱۵٫۸ مترمربع» ‎(fa)‎. به کوشش خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. 2016-06-11. بازبینی‌شده در 2018-04-19.
  165. ↑ nasimonline.ir. «مختاری: فضای سبز تهران در سال آتی50 هزار هکتار افزایش می‌یابد» ‎(fa-IR)‎. به کوشش نسیم آنلاین. بازبینی‌شده در 2018-04-19.
  166. ↑ «کمربند سبز پیرامون تهران به ۴۱ هزار هکتار می‌رسد» ‎(fa)‎. به کوشش روزنامه دنیای اقتصاد. بازبینی‌شده در 2018-06-09.
  167. ↑ «اهداف، وظایف و ماموریت‌های سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهر تهران». parks.tehran.ir. بازبینی‌شده در 2018-06-09.
  168. 1 2 «اطلاعات گردشگری تهران». وبگاه هما. بازبینی‌شده در ۲۶ سپتامبر ۲۰۰۸.
  169. ↑ کنسرت ایرانی. «لیست کنسرت‌های جاری تهران در وقت». ۲۷/۰۹/۱۳۹۶.
  170. ↑ فرهنگ‌نیوز. «مجوز ارشاد برای زن آوازه خوان در تالار وحدت /نظر شما ؟». ۱۰/۰۴/۱۳۹۴.
  171. ↑ خبرگزاری مهر. «کنسرت گروه آلمانی «شیلر» در تهران تمدید شد». ۲۷ آبان ۱۳۹۶.
  172. ↑ TIK 8. «کنسرت موسیقی الکترونیک گروه شیلر». ۲۷/۰۹/۱۳۹۶.
  173. ↑ مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Graffiti in Tehran». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۳۰ مه ۲۰۱۱.
  174. ↑ «Tehran» ‎(انگلیسی)‎. ویکی‌پدیا. بازبینی‌شده در اسفند۱۳۸۹.
  175. ↑ «آفتاب ایران…» ‎(انگلیسی)‎. بلومبرگ. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸.
  176. ↑ «دربارهٔ صخره‌نوردی در ایران» ‎(انگلیسی)‎. وبگاه صخره‌نوردی. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸.
  177. ↑ «میراث ماندگار آیت‌الله مجتهدی (ره)-(1)». بازبینی‌شده در 2018-04-20.
  178. ↑ «حوزه علمیه تهران» ‎(fa)‎. به کوشش ویکی شیعه. بازبینی‌شده در 2018-05-26.
  179. ↑ «حوزه علمیه تهران - ویکی فقه». wikifeqh.ir. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۲۶.
  180. ↑ «تاریخچهٔ دانشگاه تهران». دانشگاه تهران. بازبینی‌شده در ۲۶ سپتامبر ۲۰۰۹.
  181. ↑ «معرفی ۱۰ دانشگاه برتر ایران». الف. بازبینی‌شده در ۲۹ مارس ۲۰۱۱.
  182. ↑ «تاریخچهٔ دانشگاه آزاد تهران-مرکز». بازیاب. بازبینی‌شده در ۲۶ سپتامبر ۲۰۰۹.
  183. ↑ «تاریخچه و معرفی دانشگاه پیام نور». بازیاب. بازبینی‌شده در ۲۶ سپتامبر ۲۰۰۹.
  184. ↑ . http://www.soore.ac.ir/?Culture=fa-IR&page=aboutus.
  185. ↑ «آمار کلی مدرسه‌های شهر تهران». سازمان آموزش و پرورش شهر تهران. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸.
  186. ↑ «پول، سنگ بنای مشارکت مردمی». جام‌جم‌آن‌لاین. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸.
  187. ↑ «کاهش تعداد مدارس دوشیفته استان تهران». جام‌جم‌آن‌لاین. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸.
  188. 1 2 «آمار دانش‌آموزان و کارکنان آموزش و پرورش شهر تهران سال تحصیلی ۸۷–۸۸». سازمان آموزش و پرورش شهر تهران. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸.
  189. ↑ «شهریه مهدهای کودک به سال ۸۳ بازمی‌گردد». همشهری آن‌لاین. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸.
  190. ↑ «طرحی به وسعت تمام مهدهای کودک ایران». سازمان بهزیستی کشور. بازبینی‌شده در ۱ آوریل ۲۰۱۰.
  191. ↑ «مراکز پیش‌دبستانی و مهدهای کودک دولتی به بخش خصوصی واگذار می‌شوند». روزنامهٔ خراسان. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸.
  192. ↑ «هشدار آلودگی هوا جدی‌است». همشهری آنلاین. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸.
  193. ↑ «از آلودگی هوا چه می‌دانیم؟». وبگاه دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی-درمانی تهران. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸.
  194. ↑ «آلودگی هوای تهران و فقدان راه حل اساسی». روزنامهٔ مردم‌سالاری. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸.
  195. ↑ «هر ساعت یک شهروند تهرانی از آلودگی هوا می‌میرد». وبگاه جوانیم. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸.
  196. ↑ «چرا هیچ آزمایشگاهی آنالیز بنزین را ارائه نمی‌کند؟». الف، ۱۹ دی ۱۳۹۱. بازبینی‌شده در ۹ ژانویه ۲۰۱۳.
  197. ↑ «شهرداری تهران در بحث مقابله با آلودگی هوا تنها مانده‌است». سامانه اطلاع‌رسانی امید. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸.
  198. 1 2 3 «تهران شهر پر سر و صدا». وبگاه شهرداری تهران. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸.
  199. ↑ «مناطق شهر تهران برحسب میزان آلودگی صوتی در آن‌ها». وبگاه شهرداری تهران. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸.
  200. ↑ حمید هیدارن. تهران، شهر دوطبقه. . همشهری مسافر، شماره مورخ ۲۶ شهریور ۱۳۸۷.
  201. ↑ شهر موش‌ها، خبرگزاری فارس
  202. ↑ خوار-به «احتمال حمله 50میلیون «رات» زنده خوار به تهران». پایگاه خبری تحلیلی میدان ۷۲. ۲۰۱۴-۰۹-۲۳. بازبینی‌شده در ۲۰۱۴-۰۹-۲۳.
  203. ↑ «سهمیه هر تهرانی چهار موش!». پایگاه خبری تحلیلی خرداد. ۲۰۱۴-۰۹-۲۳. بازبینی‌شده در ۲۰۱۴-۰۹-۲۳.
  204. ↑ موش‌های تهرانی سبزی می‌خورند و سم موش را بی‌اثر می‌کنند، دویچه وله فارسی
  205. ↑ مصاحبه دکتر قالیباف. روزنامهٔ همشهری، ۲۷ تیر ۱۳۸۷، ۳.
  206. ↑ وزارت کشور. «تعداد اعضای اصلی شوراهای اسلامی شهر در سراسر کشور». http://moi.ir.
  207. ↑ «وظایف و اختیارات شورای اسلامی شهر». وبگاه شورای شهر تهران. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸.
  208. ↑ «تاریخچه درآمد شوراها و حقوق شهروندی». وبگاه شورای شهر تهران. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸.
  209. ↑ «شهرداران قبلی تهران». وبگاه شهرداری تهران. بازبینی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۸.
  210. ↑ navideshahed. «اجرای 33 طرح نقاشی دیواری از تصاویر شهدا در تهران».
  211. ↑ «فایل پی‌دی‌اف: فضای مرده تهران».
  212. ↑ Resistart.ir. «نقاشی دیواری شهید محمد حسین فهمیده /لیلا دلفان+تصاویر.».
  213. ↑ خبرگزاری مهر. «ترسیم نقاشی دیواری شهید لشگری و برادران شهید اسداللهی».
  214. ↑ زیباسازی!. «نقاشی دیواری با موضوع شهدای مدافع حرم در دو نقطه از پایتخت اکران شد».
  215. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 «جایگاه بین‌المللی کلان‌شهر تهران». اطلس کلانشهر تهران. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵.
  216. ↑ «خواهرخواندگان لس‌آنجلس». وبگاه‌نوشته. sistercities.lacity.org، ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۴. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵.
  217. ↑ «تهران و صنعا خواهر خوانده شدند». گزارش. ایسنا، ۲۶ اسفند ۱۳۸۰. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵.
  218. ↑ «تهران و صنعا خواهر خوانده شدند». گزارش. خبرگزاری مهر، ۲۲ اردیبهشت ۱۳۸۳. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵.
  219. ↑ «تهران و آنکارا خواهر خوانده شدند». گزارش. همشهری، ۱۶ آبان ۱۳۸۵. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵.
  220. ↑ تهران و بغداد خواهر خوانده می‌شوند. روزنامه ایران، ۷/۱۲/۸۶. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵.
  221. ↑ «تهران و هانوی خواهر خوانده شدند / توافق برای ساخت نماد یادبود دو پایتخت». گزارش. خبرگزاری فارس، ۱۱ آذر ۱۳۹۱. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵.
  222. ↑ «قالیباف: هانوی خواهرخوانده تهران است». گزارش. مشرق، ۱۱ آذر ۱۳۹۱. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵.
  223. ↑ «تهران و آنکارا خواهر خوانده شدند». گزارش. ایسنا، ۲۷ آذر ۱۳۹۲. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵.
  224. ↑ تهران و پکن خواهرخوانده شدند. کیهان، ۰۹ اسفند ۱۳۹۲. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵.
  225. ↑ «تهران و بوداپست خواهرخوانده شدند». گزارش. ایسنا، ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۴. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵.
  226. ↑ «تهران و تفلیس خواهر خوانده شدند». گزارش. خبرگزاری مهر، ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۴. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵.
  227. ↑ «تهران و کابل «خواهر شهر» شدند». گزارش. خبرگزاری فارس، ۱۳۹۴/۰۳/۰۵. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵.
  228. ↑ «با سفر قالیباف تهران و مسکو خواهرخوانده می‌شوند». گزارش. فردانیوز، ۲۷ آبان ۱۳۹۴. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵.
  229. ↑ «تهران با چه شهرهایی خواهرخوانده است؟». گزارش. ایسنا، ۱۴ بهمن ۱۳۹۳. بازبینی‌شده در مرداد ۱۳۹۵.

پیوند به بیرون

تهران در پروژه‌های خواهر

واژهٔ «تهران» در ویکی‌واژه
گفتاوردهای مرتبط در ویکی‌گفتاورد
پرونده‌های مرتبط در ویکی‌انبار
راهنمای سفر در ویکی‌سفر

شهرستان‌های استان تهران
ردیفشهرستانجمعیت شهرستانمرکز شهرستان

استان تهران

۱اسلامشهر۴۸۵٫۶۸۸اسلامشهر
۲بهارستان۵۲۳٬۶۳۶گلستان
۳پاکدشت۲۹۱٫۳۹۷پاکدشت
۴پردیس۹۰٬۷۰۸پردیس
۵پیشوا۷۵٬۴۵۴پیشوا
۶شمیران۴۴٬۰۶۱تجریش
۷تهران۸٬۲۹۳۱۴۰تهران
۸دماوند۱۰۰٫۶۹۰دماوند
۹رباط کریم۱۹۵٬۹۱۷رباط‌کریم
۱۰ری۳۱۹٬۳۰۵شهر ری
۱۱شهریار۶۲۴٬۴۴۰شهریار
۱۲فیروزکوه۳۸٬۷۱۲فیروزکوه
۱۳قدس۲۹۰٬۶۶۳شهرقدس
۱۴ملارد۳۷۳٬۹۹۴ملارد
۱۵ورامین۵۲۶٬۲۹۴ورامین
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.